به بررسی این صفت می‌پردازیم تا بهتر بتوان جایگاه آن را در مکارم اخلاق شناخت.

حلم در لغت

ماده «ح ل م» از نظر ابن فارس، سه ریشه دارد که یکی از آنها به معنای «ترک عجله» و «خلاف سَبُکی» است. مفهوم ضد آن، «س ف ه»، یک ریشه دارد که بر سَبُکی دلالت دارد.^۱ ابن منظور در یکی از معانی خود، حلم را «نقیض سفاهت» تعریف می‌کند و حلیم در صفات خدا را به معنای صبور بودن می‌داند.^۲ ابن اثیر نیز حلم را به معنای تأنی و ثابت بودن در امور می‌داند و حلم در باره خداوند متعال را به این معنا می‌داند که سرپیچی بندگان، باعث بروز اقدام سَبُک او نمی‌شود و خشم بر ایشان باعث طرد آنها نخواهد شد.^۳ طریحی، حلیم را کسی می‌داند که در تلافی کردن، شتاب نکند و حلم را به معنای عقل و متانت و نگه‌داشتن نفس از هیجان خشم تعریف می‌کند.^۴ راغب، حلم را به معنای مهار نفس و طبع

۰.امیر المؤمنین می‌فرمودند: هر کس در مقابل نیکی مثل همان را انجام دهد پاداش داده است و هر کس در مقابل نیکی دو برابر انجام دهد سپاسگزاری نموده است.

دلیل آن نیز این است که احسان کننده، آغاز کننده است. لذا اگر فقط به اندازه احسان او به او احسان کنیم، باز یک رتبه، عقب هستیم؛ چون او ابتدا احسان کرده و کار ما فقط یک واکنش است.^۱

بر اساس آنچه گذشت، مشخّص شد که یکی از مکارم اخلاق پیامبران، شُکر است. این مکرمت یعنی برخورداری از یک توانمندی ویژه در درک و شناخت نکات مثبت. در زندگی، انسان با احسان و خوبی از جانب خداوند متعال و اطرافیان خود روبه‌روست. این امر، نیازمند توانمندی شناخت و سپاس است. پیامبران الهی، قدرت درک احسان را دارند، لذا بی‌تفاوت از کنار آن نمی‌گذرند.

۵. حلم

حلم، از جایگاه بالایی در آیات و روایات برخوردار است. چندین آیه از قرآن کریم با صفت حلم از خدا یاد کرده است. در قرآن در مورد اشخاص نیز از صفت توصیفی حلم استفاده شده است. نمونه آن در مورد ابراهیم علیه السلام است که می‌فرماید: (اِنَّ اِبراهیمَ لَحَلیم اَوَّاه مُنیب).^۲ در ادامه