101
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

امّا در تشکر از مردم، وضعیت فرق می‌کند. در این جا صحبت از ناتوانی نیست. از این رو، توصیه شده که به اندازه احسان یا حتی بالاتر از آن، باید جبران کرد. توضیح این که در تعاملات بین‌فردی (مانند سپاس‌گزاری)، گاهی تعامل، تعامل برابر است؛ مثلاً فردی به اندازه خاصی احسان نموده است، مخاطب نیز در مقام سپاس‌گزاری، کاری به همان اندازه برای فرد احسان کننده انجام می‌دهد. گاهی نیز تعامل، تعامل برتر است؛ یعنی فرد در مقام سپاس، کاری بیشتر از احسانی که دریافت کرده، انجام می‌دهد. بر این اساس، برخی از روایات، مقابله به مثل را سپاس‌گزاری نمی‌دانند، بلکه آن را «تکافئ» می‌نامند و مقابله برتر را شکر می‌دانند. امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

۰.كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ يَقُولُ‏ مَنْ صَنَعَ بِمِثْلِ مَا صُنِعَ إِلَيْهِ فَإِنَّمَا كَافَأَهُ‏ وَ مَنْ أَضْعَفَهُ كَانَ شَكُورا.۴۱

1.. الکافی، ج۴، ص۲۸.شبیه این روایت از امام باقر علیه السلام نیز نقل شده است: من صنع مثل ما صنع الیه فانما كافیء و من اضعف كان شاكراً (معانی الأخبار، ص۱۴۱).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
100

شُکر در متون دینی

معنای اصلی شکر در فرهنگ اسلامی با معنای لغوی آن، تفاوت ندارد. در هر دو حوزه، موضوع، شکر نعمت و احسان طرف مقابل است و واکنش مناسب به آن، اظهار آن و ستایش نسبت به آن است که پیش‌نیاز آن، شناخت نعمت و احسان است. تنها تفاوتی که وجود دارد، کیفیت شکر در موقعیت‌های مختلف است. شکر از یک منظر، یا در برابر احسان خداوند است و یا در برابر احسان مردم. در شکر نسبت به خداوند متعال، با وضعیت خاصی رو‌به‌رو هستیم. هر آنچه داریم از خداوند است و هر شکری که نسبت به هر نعمت او انجام دهیم نیز از آنِ خداوند است. لذا شکر به معنای جبران و مقابله به مثل در باره او معنا ندارد. از این رو، در روایات تصریح شده که همین شناخت نعمت‌های خدا و عجز نسبت به شکر آنها، خود شکر است.۱ البته تشکّر از خداوند به همین اندازه ختم نمی‌شود و به حوزه زبان و عمل نیز می‌رسد. در زبان باید انسان، حمد و سپاس خدا را بگوید۲ و در عمل، به وسیله همین نعمت، به مخالفت و نافرمانی با او نپردازد.۳۳

1.. امام صادق علیه السلام: فیما اوحی اللّه عزوجل الی موسی علیه السلام اشكرنی حق شكری فقال یا رب و كیف اشكرك حق شكرك و لیس من شكرك به الا و انت انعمت به علی؟ قال یا موسی الان شكرتنی حین علمت ان ذلك منی (الكافی، ج۲، ص۹۸).

2.. امام صادق علیه السلام: شكر كل نعمه و ان عظمت، اَن تحمداللّه عزوجل علیها (الكافی، ج۲، ص۹۵، ح۱۱؛ الخصال، ج۱، ص۲۱، ح۷۳).در روایت دیگری راوی به امام صادق علیه السلام می گوید: هل للشكر حد اذا فعله العبد كان شاكراً؟ قال نعم قلت ما هو؟ قال یحمدلله علی كل نعمه علیه فی اهل و مال (الكافی، ج۲، ص۹۶. نیز، ر. ک: همان، ص۵۳۸).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: الحمدللّه وفاء‌ شكر ‌كل ‌‌نعمه (الأمالی، طوسی، ص۵۸۱).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: الحمد راس الشكر و ما شكراللّه عبد لم یحمده (تنبیه الخواطر، ج۲، ص۱۰۶؛ در المنثور، ج۱، ص۱۱).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: من قال حین یفرغ من طعامه الحمد الذی لله اطعمنی و اشبعنی و آوانی بلا حول منی و لاقوه فقد ادی شكر ذلك الطعام (كنز العمّال، ج۱۵، ص۲۵۵، ح۴۰۸۴۲).امام صادق علیه السلام: شكر النعمه اجتناب المحارم و تمام الشكر قول الرجل الحمدللّه رب العالمین (الكاافی، ج۲، ص۹۵).امام صادق علیه السلام: قال لی ما انعم اللّه علی عبد بنعمه صغرت او كبرت فقال الحمدللّه الا ادی شكرها (الكافی، ج۲، ص۹۶، ح۱۴).

3.. امام علی علیه السلام: شكر كل نعمه الورع عما حرم اللّه عزوجل (الخصال، ج۱، ص۱۴).امام صادق علیه السلام: شكر النعمه اجتناب المحارم و تمام الشكر قول الرجل الحمدللّه رب العالمین (الكافی، ج۲، ص۹۵).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41233
صفحه از 223
پرینت  ارسال به