سه‌گانه، و تقسیم دوگانه. روایت معروفی را مرحوم کلینی در الکافی نقل کرده که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله صبر را بر سه نوع تقسیم کرده است: صبر هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر از معصیت.۱ در برخی از روایات نیز تقسیم دوگانه‌ای از صبر ارائه شده است. امام علی علیه السلام صبر را بر دو قسمِ صبر بر خوشایند و صبر بر ناخوشایند تقسیم کرده است.۲
نگاهی به روایات دو دسته، نشان می‌دهد که روایات دسته نخست نیز با این روایات تنافی ندارند؛ چراکه همه آنها جزء قسم صبر بر مصیبت به شمار می‌روند. با تحلیل دقیق روایات تقسیمی مشخص می‌شود که اقسام سه‌گانه صبر، به دو گروه تقسیم می‌شوند: «امور خوشایند» و «امور ناخوشایند». طاعت و مصیبت در گروه امور ناخوشایند قرار می‌گیرند و معصیت، در گروه امور خوشایند. لذا روایت اقسام سه‌گانه، به روایت اقسام دوگانه برمی‌گردد و میان آنها تناقضی وجود ندارد. امّا برای یافتن نکته محوری، باید این تحلیل را ادامه دهیم. آنچه از تحلیل این دو قسم به دست می‌آید، این است که امور ناخوشایند را باید پذیرفت و انجام داد و امور خوشایند را باید ترک کرد؛ زیرا معمولاً طبع انسان و خواسته‌هایش، با مصلحت او هماهنگ نیست.۳ از این رو، انسان برای تأمین مصلحتش
1.. الصبرُ ثلاثةٌ: صبرٌ عندَ المُصیبَةِ، وصبرٌ عَلی الطاعةِ، وصبرٌ عَن المَعصیةِ (الكافی، ج۲، ص۹۱، ح۱۵؛ جامع الاخبار، ص۱۱۱؛ تنبیه الخواطر، ج۱، ص۴۰؛ الارشاد، ص۱۵۹؛ الفردوس، ج۲، ص۴۱۶، ح۳۸۴۶).
2.. الصبرُ صبران: صبرٌ عَلی ما تَکرَهُ، وصبرٌ عَمَّا تُحِبُّ (نهج البلاغة، حكمت ۵۵؛ غررالحكم، ح۱۸۶۲ و ۱۸۹۲).
3.. خداوند متعال در این باره می‌فرماید: (عَسَی أن تَکرَهوا شَیئاً وهُو خیرٌ لَکم وعَسَی أن تُحِبُّوا شیئاً وهو شَرٌّ لَکم) (سورۀ بقره، آیۀ ۲۱۶).
