81
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

اخلاق نیست؛ نوعی از شناخت و معرفت، جزء اخلاق دانسته شده که عالی‌ترین نوع آن است. بنا بر این، صِرف علم و معرفت، جزء مکارم اخلاق نیست؛ بلکه علمی که ذرّه‌ای تردید در آن نباشد و موجب اطمینان نفس گردد، از مکارم اخلاق به شمار می‌رود.

انواع یقین

البته یقین، عنوانی کلّی است که متعلّق‌های مختلفی می‌تواند داشته باشد. این متعلّق‌ها می‌توانند به همه ابعاد زندگی مربوط باشند. این بدین معناست که ما در همه ابعاد زندگی، به شناخت، نیازمند هستیم و عالی‌ترین نوع آن، یقین است که از مکارم اخلاق به شمار می‌رود. با این حساب، یقین، انواعی پیدا می‌کند و هر یقین، اثر خاصی خواهد داشت. برای نمونه، یقین به جایگزین، جود و سخاوت را،۱ یقین به پاداش، عمل ۲

1.. امام صادق علیه السلام: حَسْبُ البخیلِ مِن بُخلِهِ سُوءُ الظَّنِّ بربِّهِ، مَن أیقَنَ بالخَلَفِ جادَ بالعَطیةِ (بحار الأنوار، ج۷۳، ص۳۰۷، ح ۳۵).عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَینَةَ: رَفَعَهُ إِلى أَبِی عَبْدِ اللّه علیه السلام، أَوْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: «ینْزِلُ اللّه الْمَعُونَةَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْعَبْدِ بِقَدْرِ الْمَؤُونَةِ، فَمَنْ أَیقَنَ بِالْخَلَفِ، سَخَتْ نَفْسُهُ بِالنَّفَقَةِ» (قرب الإسناد، ص۱۱۶، ح۴۰۷، بسند آخر عن جعفر علیه السلام عن النبی صلی الله علیه و اله؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۸، ح۵۹۱۱ ؛ الأمالی، صدوق، ص۵۵۱، مجلس ۸۲، ضمن ح۳؛ التوحید، ص۴۰۱، ضمن ح۶ ؛ الأمالی، طوسی، ص۳۰۰، مجلس ۱۱، ضمن ح۴۱، بسند آخر عن الصادق علیه السلام؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۹۴، ضمن ح۲۴۹۸، مرسلاً عن الصادق علیه السلام و ج۳، ص۱۶۶، ح۳۶۱۳، مرسلاً عن أبی جعفر علیه السلام. تحف العقول، ص۴۰۳، عن موسى بن جعفر علیهما السلام. الاختصاص، ص۳۰، مرسلاً من دون التصریح باسم المعصوم علیه السلام؛ خصائص الأئمّة علیهم السّلام، ص۱۰۴، عن أمیرالمؤمنین علیه السلام؛ نهج البلاغة، ص۴۹۴، حکمت ۱۳۹، وفی كلّ المصادر إلى قوله: «بقدر المؤونة» مع اختلاف یسیر. نیز، ر.ک: الكافی، كتاب الزكاة، باب الإنفاق، ح۶۱۶۳؛ الوافی، ج۱۰، ص۴۸۷، ح۹۹۴۵ ؛ الوسائل، ج۲۱، ص۵۴۸، ح۲۷۸۳۵).

2.. امام صادق علیه السلام: لا یعمَلُ بِالعِلمِ إلاّ مَن أیقَنَ بِفَضلِ الأَجرِ فیهِ (غرر الحكم، ح۱۰۸۷۰، عیون الحكم والمواعظ، ص۵۴۳ ح۱۰۰۹۷).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
80

متعال فرموده، همانند کسی باشیم که آن را دیده است.۱

در برخی دیگر از متون، برای تعریف یقین، به آثار آن اشاره شده که عبارت است از: اعتماد کردن به خدا، تسلیم شدن در برابر او، راضی بودن به تقدیر او، واگذار کردن کارها به او،۲ نترسیدن از غیر او،۳ و کوچک دیدن دنیا.۴ این آثار، نتیجه همان نوع باور خاصی است که هیچ گونه شکّ و شبهه‌ای در آن نیست.

جمع‌بندی

از مجموع متون اسلامی، به دست آمد که یقین، نوع عالیِ علم است که همانند دیدن با چشم، عمل می‌کند و به تصدیق می‌پردازد و در آن هیچ گونه تردیدی ندارد. این تعریف، با آنچه لغت‌شناسان گفته بودند، هماهنگ است. آنچه مهم است این که صِرف علم و معرفت، جزء مکارم

1.. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّه علیه السلام، قَالَ: «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ـ صَلَوَاتُ اللّه عَلَیهِ ـ : لَا یصْغَرُ مَا ینْفَعُ یوْمَ الْقِیامَةِ، وَ لَا یصْغَرُ مَا یضُرُّ یوْمَ الْقِیامَةِ، فَكُونُوا فِیمَا أَخْبَرَكُمُ اللّه ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ كَمَنْ عَاینَ» (الکافی، ج۴، ص۲۷۵، ح۳۰۳۴؛ المحاسن، ج۱، ص۲۴۹).

2.. علی بن إبراهیم، عن محمد بن عیسى، عن یونس قال: سألت أبا الحسن الرضا علیه السلام عن الایمان والاسلام فقال: قال أبو جعفر علیه السلام: إنما هو الاسلام، والایمان فوقه بدرجة والتقوى فوق الایمان بدرجة والیقین فوق التقوى بدرجة ولم یقسم بین الناس شئ أقل من الیقین، قال: قلت فأی شئ الیقین؟ قال: التوكل على اللّه والتسلیم لله والرضا بقضاء اللّه والتفویض إلى اللّه. قلت: فما تفسیر ذلك؟ قال: هكذا قال أبو جعفر علیه السلام (الکافی، ج۲، ص۵۲، ح۵).وقال رجل: سألته عن الیقین؟ فقال علیه السلام: یتوكل على اللّه، ویسلم لله، ویرضى بقضاء اللّه، ویفوض إلى اللّه (تحف العقول، ص۴۰۸).

3.. عن أبی بصیر، عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: لیس شئ إلا وله حد، قال: قلت: جعلت فداك فما حد التوكل؟ قال: الیقین، قلت: فما حد الیقین؟ قال: ألا تخاف مع اللّه شیئا (الکافی، ج۲، ص۵۷، ح۱).

4.. امام باقر علیه السلام: ولا نور كنور الیقین. ولا یقین كاستصغارك الدنیا (تحف العقول، ص۲۰۸).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41265
صفحه از 223
پرینت  ارسال به