65
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

الأخلاق نقل شده، که گاه خطاب به امیر مؤمنان علیه السلام و گاه خطاب نامعلوم دارد. برخی دیگر از روایاتی که از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله صادر شده و این سه خصلت در آنها آمده است، تعبیر مکارم الأخلاق ندارند. برخی دیگر از متون، از امام صادق علیه السلام نقل شده که غالباً در آنها چهار خصلت ذکر شده‌اند؛ امّا همه آنها تعبیر مکارم الأخلاق دارند.

ثانیاً اعتبار منابعی که از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله با تعبیر مکارم یا نزدیک به آن صادر شده، در شیعه عبارت‌اند از: «الف/۶» و «ب/۲»، و در اهل سنّت، عبارت‌اند از: «ب/۲» و «ب/۵». نیز اعتبار منابعی که از امام صادق علیه السلام این خصلت‌ها را با تعبیر مکارم الأخلاق ذکر کرده‌اند، عبارت‌اند از: «الف/۷»، «ب/۳»، «ب/۸» و «ج/۴».

در مجموع، روایات این سه خصلت، از اعتبار خوبی برخوردارند و هر چند به اعتبار دو گروه نخست نمی‌رسد، امّا می‌توان به آن اعتنا کرد و جزء مکارم اخلاق شمرد. به دیگر بیان، مکارم الأخلاق دانستن این سه خصلت، به درجه اعتبار دو دسته پیشین نمی‌رسد؛ هر چند نمی‌توان این خصلت‌ها را نیز در زمره مکارم الأخلاق، نادیده گرفت. البته در روایات امام صادق علیه السلام یک خصلت دیگر نیز گفته شده که باید به آن سه اضافه نمود. بنابر این، چهار خصلت جدید را در این گروه قرار می‌دهیم و به دو گروه پیشین، اضافه می‌کنیم. همان گونه که در جدول شماره چهارده مشهود است، در بیان این چهار خصلت، تفاوتی بین گزارش‌های متعدّد وجود ندارد.


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
64

از گروه منابع اهل سنّت، در المستدرک علی الصحیحین و المعجم الأوسط و مکارم الأخلاق تعبیر «ثلاث من کن فیه حاسبه اللّه حساباً یسیر أو ادخله الجنة برحمته» آمده است و در کتاب جزء ابن عمشلیق، تعبیر «ألا أدلک علی أفضل مکارم الدنیا والآخرة» و در المعجم الکبیر تعبیر «فواضل الأعمال» و در شعب الایمان، با این تعبیر آمده است: «خیر أخلاق الأولین والآخرین» که با نقل الخصال، نزدیک است. (جدول شماره ۱۳)

بررسی این نقل‌ها نشان می‌دهد که آنچه بیش از همه به نقل الخصال نزدیک است، نقل‌هایی است که سخن پیامبر صلی الله علیه و اله خطاب به امیر مؤمنان علیه السلام صادر شده که عبارت‌اند از نقل: جزء و شعب الایمان. در این نقل‌ها نیز یکسانیِ تعبیر در باره صفات سه‌گانه به چشم نمی‌خورد و همه آنها بر تعبیر «مکارم الأخلاق» تأکید نکرده‌اند. عبارت شعب الایمان، «ألا أدلک على خیر أخلاق الأولین والآخرین» است و عبارت جزء «ألا أدلک على أفضل مکارم الدنیا والآخرة». این دو تعبیر هر چند تصریح بر مکارم الأخلاق نکرده‌اند، امّا در مجموع می‌توان همان منطق را از آنها برداشت کرد.

امّا دیگر نقل‌ها، هر چند خطاب و شأن صدور متفاوتی دارند، امّا در آنها نیز تعبیر «مکارم الأخلاق» وجود ندارد. اگر برای این سه خصلت در موارد دیگری غیر از مورد روایت الخصال، تعبیر مکارم الأخلاق می‌آمد، می‌شد فهمید که اینها جزء مکارم الأخلاق به شمار رفته‌اند؛ امّا این گونه‌گونی تعبیر، مانع از حکم قاطع در این زمینه می‌شود.

جمع‌بندی و تحلیل متون

از آنچه گذشت، مشخّص می‌شود که اوّلاً برخی از متونی که این سه خصلت در آنها آمده، از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله با تعبیرهای نزدیک به مکارم

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41583
صفحه از 223
پرینت  ارسال به