59
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

۰.ای علی! سه ویژگی از مکارم اخلاق است: به آن که از تو دریغ نموده است، عطا کنی؛ با آن که از تو بریده است، ارتباط برقرار کنی؛ و از آن که به تو ستم کرده است، در گذری.

این نقل بدین شکل در دیگر منابع نیامده است. روش بررسی در این متون، آن است که خودِ صفات مکارم ـ نه اصطلاح مکارم الأخلاق ـ جستجو شوند تا مشخص شود در چه منابعی و با چه تعبیرهایی آمده‌اند. بررسی نشان می‌دهد که این صفات سه‌گانه در منابع شیعی همچون: تحف العقول، معانی الاخبار، الأمالی صدوق، مشکاة الانوار، روضة الواعظین، الزهد حسین بن سعید و در منابع اهل سنّت، مانند: المستدرک علی الصحیحین، سنن الکبری، المعجم الکبیر و المعجم الأوسط، مکارم الأخلاق ابن ابی الدنیا و جزء ابن عمشلیق آمده است.

جمع‌آوری این متون نشان می‌دهد که اوّلاً در نقل‌های شیعی، گوینده سخن، گاه پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و گاه امام صادق علیه السلام است. روایت‌های پیامبر خدا صلی الله علیه و اله، گاه خطاب به امیر مؤمنان علیه السلام و گاه خطاب به فرد نامعلوم و گاه خطاب به جمع نامعلوم است. روایت‌هایی که به امام صادق علیه السلام برمی‌گردند، چهار خصلت را برای مکارم الأخلاق برشمرده‌اند که از کلام پیامبر خدا صلی الله علیه و اله یک خصلت، بیشتر بیان‌ شده است.

ثانیاً در این منابع، تعبیرهای متفاوتی به کار رفته است. در معانی الأخبار و الأمالی صدوق، روضة الواعظین و مشکاة الانوار، همان تعبیر «مکارم الأخلاق»، در تحف العقول تعبیر «خیر أخلاق الدنیا والآخرة» و در الزهد حسین بن سعید بدون تعبیری خاص (جدول شماره ۱۲) پس در منابع شیعی، چهار روایت با اعتبار منبع «الف/۶» و «الف/۷» و «ب/۳» و «ب/۸» و «ج/۴» داریم که به تعبیر مکارم الأخلاق در باره آنها وارد شده است.


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
58

جمع‌بندی

در این مرحله، نوبت به مقایسه نقل‌های شیعه و اهل سنّت است تا میزان هماهنگی و تفاوت آنها با یکدیگر مشخص شود. برای سادگی کار، دو نقل شاخص از هر گروه ـ یعنی نقل الکافی و تاریخ مدینة دمشق ـ را انتخاب کرده و با یکدیگر مقایسه می‌کنیم. مقایسه نقل‌های شیعه و اهل سنّت نشان می‌دهد که هر چند تفاوت‌هایی در آنها به چشم می‌خورد، امّا در مجموع، با هم هماهنگ اند و مخالفتی با یکدیگر ندارند؛ بلکه همدیگر را تأیید می‌کنند. در نقل الکافی ـ و دیگر نقل‌های شیعی ـ تعبیر «المکارم عشر» آمده؛ ولی در نقل‌های اهل سنّت، تعبیر «مکارم الاخلاق عشر» آمده است. در نقل‌های شیعی، عبارت «فان استطعت أن تکون فیک فلتکن» آمده است؛ ولی در نقل‌های اهل سنّت وجود ندارد. به جای آن در نقل‌های اهل سنّت، عبارت «یقسمها اللّه لمن أراد به السعادة» قبل از شمردن مکارم آمده که در نقل‌های شیعی، وجود ندارد. در دیگر اجزا نیز تفاوت جدّی‌ای وجود ندارد، تنها در تعبیرها و در تقدّم و تأخّر مکارم، تفاوت‌های جزئی‌ای به چشم می‌خورد. بنا بر این، نقل‌های شیعه و اهل سنّت در باره مکارم اخلاق، همدیگر را تأیید می‌کنند. (جدول شماره ۱۱)

دسته سوم

دسته دیگر روایاتی که در آنها واژه مکارم الأخلاق به کار رفته است، روایتی است در کتاب الخصال به نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله که خطاب به امیر مؤمنان علیه السلام می‌فرماید:

۰.يَا عَلِیُّ ثَلَاثُ خِصَالٍ مِنْ مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ وَ تَصِلُ‏ مَنْ‏ قَطَعَكَ‏ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ.۱

1.. الخصال، ص۱۲۴ ح۱۲۱.

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41263
صفحه از 223
پرینت  ارسال به