157
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

امانت در لغت

واژه «امانت»، ضدّ «خیانت»، مصدر و از ریشه «أمن» به معنای آرامش قلب است. امین، به کسی گفته می‌شود که دل، در سپردن چیزی به او احساسِ آرامش کند. همچنین به چیزی که سپرده شده نیز «امانت» اطلاق می‌گردد. ابن فارس، در معنای «أمَنَ» می‌گوید: همزه و میم و نون، دو اصل [معنایی] نزدیک به هم دارد: یکی امانت که ضدّ خیانت و به معنای آرامش دل است، و دیگری گواهی دادن.۱ راغب اصفهانی نیز در تبیین معنای «أمَنَ» آورده است: ریشه «أمن»، آرامشِ خاطر و رفع نگرانی است. امن و امانت و امان، در اصل، مصدر هستند و امان، گاهی اسم حالتی است که انسان در آن حالت، آرام است، و گاهی هم اسم چیزی است که انسان با آن، آرامش می‌یابد.۲

امانت در معارف دین

واژه «امانت» در قرآن و احادیث اسلامی، در همان معنای لغوی آن به کار رفته است؛ امّا در تبیین عرصه‌های «امانت» و اقسام امینان، نوآوری‌های جالب توجّه و نکاتِ تنبّه‌آفرینی در متون اسلامی دیده می‌شود. اسلام، هیچ گونه اجازه‌ای برای ترک امانت نداده است.۳

1.. معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۱۳۳، مادّۀ «أمن» .

2.. مفردات ألفاظ القرآن، ص۹۰.

3.. امام باقر علیه السلام: ثَلاثٌ لَم یجعَلِ اللّه عَزَّ وجَلَّ لَِحَدٍ فیهِنَّ رُخصَةً: أداءُ الأَمانَةِ إلَى البَرِّ وَالفاجِرِ، وَالوَفاءُ بِالعَهدِ لِلبَرِّ وَالفاجِرِ، وبِرُّ الوالِدَینِ بَرَّینِ كانا أو فاجِرَینِ (الكافی، ج۲، ص۱۶۲، ح۱۵؛ تهذیب الأحكام، ج۶، ص۳۵۰، ح۹۸۸؛ الخصال، ص۱۲۳، ح۱۱۸؛ تحف العقول، ص۳۶۷؛ مشكاة الأنوار، ص۲۸۰، ح۴۸۳. نیز، ر.ک: بحار الأنوار، ج۷۵، ص۹۲، ح۲).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
156

داشته باشد،۱ توصیه شده و تصریح شده که حقیقت ایمان، ترجیح صداقتی است که زیان دارد بر دروغی که سود دارد.۲ لذا امام زین العابدین علیه السلام آن را از خداوند طلب می‌کند.۳

از همه این موارد و موارد دیگری که مجال طرح آنها در این جا نیست، روشن می‌شود که صداقت، جایگاه مهمی در معارف اسلامی دارد و به همین دلیل است که به عنوان یکی از مکارم اخلاق، معرفی شده است.

۵. ادای امانت

از موضوعاتی که در زندگی انسان رخ می‌دهد، امانتدهی و امانتداری است. زندگی اجتماعی و گوناگونیِ ابعاد آن، اقتضا دارد که گاه چیزی از اموال یک نفر، نزد دیگری به امانت گذاشته شود. این موقعیت، زمینه مسئله «ادای امانت» است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

1.. قال النبی صلی الله علیه و اله: یا علی، اصدُقْ وإنْ ضَرَّكَ فی العاجِلِ فانّه ینْفَعُكَ فی الآجلِ، ولا تَكْذِبْ وإنْ ینْفَعْكَ فی العاجِلِ فإنَّه یضُرُّكَ فی الآجِلِ (وصیة النبی صلی الله علیه و اله لعلی بن ابی طالب، ص۲۷).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: یا علی علیك بالصدق وأن ضرك فی العاجل كان فرجا لك فی الآجل (تاریخ دمشق، ج۶۳، ص۱۲۲).

2.. امام علی علیه السلام: الإیمانُ أن تُؤثِر الصِّدقَ حیثُ یضُرُّكَ، على الكِذبِ حیثُ ینفَعُكَ (نهج البلاغة، حکمت ۴۵۸).امام علی علیه السلام: إنَّ مِن حَقیقَةِ الإِیمانِ أن یؤثِرَ العَبدُ الصِّدقَ حَتّى نَفَرَ عَنِ الكَذِبِ حَیثُ ینفَعُ، ولا یعدُ المَرءُ بِمَقالَتِهِ عِلمَهُ (تحف العقول، ص۲۱۷؛ مشكاة الأنوار، ص۳۰۰، ح۹۲۳؛ بحار الأنوار، ج۷۸، ص۵۶، ح۱۱۳).

3.. وأسأَلُكَ المَخرَجَ بِالبَیانِ مِن كُلِّ شُبهَةٍ، وَالفَلجَ بِالصَّوابِ فی كُلِّ حُجَّةٍ، وَالصِّدقَ فیما عَلَی ولی، وذَلِّلنی بِإِعطاءِ النَّصَفِ مِن نَفسی فی جَمیعِ المَواطِنِ، فِی الرِّضا وَالسَّخَطِ وَالتَّواضُعِ وَالفَضلِ، وتَركِ قَلیلِ البَغی وكَثیرِه فِی القَولِ مِنّی وَالفِعلِ (الإقبال، ج۱، ص۳۱۳ ـ ۳۳۹؛ مصباح المتهجّد، ص۵۵۰ ـ ۵۷۷؛ تهذیب الأحكام، ج۳ ، ص۷۷ ـ ۱۰۰؛ المصباح، كفعمی، ص۷۵۵ ـ ۷۶۹؛ بحار الأنوار، ج۹۸، ص۱۲۳ ـ ۱۴۰).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41254
صفحه از 223
پرینت  ارسال به