«نظارت» است؛ یعنی آنچه حیا را بر می‌انگیزد، حضور و نظارت ناظر است. معمولاً رفتار ما در جمع، با رفتار ما در خلوت، تفاوت می‌کند. تفاوت رفتار در خلوت و جلوت، به جهت تفاوت در حضور و عدم حضور است. این امور نشان می‌دهد که عامل محوری در شکلگیری حیا، عنصر حضور و نظارت است.

حیا از اصول بسیار مهم در تنظیم رفتار است که وجودش مایه زیبایی رفتار و نبودش مایه تباهی آن است. امام زین العابدین‏ علیه السلام حیا را «مایه بازداری از شهوات» می‌داند و از خداوند می‏خواهد به او حیا دهد تا او را از شهوات بازدارد.^۱

امام علی‏ علیه السلام نیز در جایی حیا را «مایه بازداری از قبیح»^۲ و در جای دیگر «مایه واداری به هر زیبایی»^۳ می‌داند. همچنین امام صادق‏ علیه السلام در فواید حیا، بیان می‌دارد که حیا عامل مهمان‌نوازی، عمل به وعده، برآوردن نیاز دیگران، انجام دادن امور زیبا و ترک امور زشت است.^۴ همچنین در روایات متعدّدی آمده است که اگر حیا نباشد، همه چیز جایز می‌شود. این جمله، آموزه اساسی انبیا بوده و تا بدان جا اهمیت داشته که به شکل ضرب المثل درآمده و در میان مردم، معروف بوده است.^۵

۰.از خدا به اندازه نزدیکی‌اش حیا کن و به اندازه قدرتش بترس.

از این‌رو، پیامبر خدا صلی الله علیه و اله می‌فرماید:

۰.فَاسْتَحْيُوا الْيَوْمَ‏ أَنْ‏ يَطَّلِعَ‏ اللَّهُ عَلَى شَيْ‏ءٍ مِنْ أَمْرِكُم‏.^۱

۰.حیا کنید از این که خداوند از بعضی از کارهایتان آگاه شود!

امام صادق علیه السلام نیز با اشاره به نظارت فرشتگان بر اعمال آدمی می‌فرماید:

۰.مَنْ خَلَا بِذَنْبٍ فَرَاقَبَ اللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهِ وَ اسْتَحْيَا مِنَ الْحَفَظَةِ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ جَمِيعَ ذُنُوبِهِ وَ إِنْ كَانَتْ مِثْلَ‏ ذُنُوبِ‏ الثَّقَلَيْنِ‏.^۲

۰.اگر کسی به قصد گناه، خلوت اختیار کند، پس در آن، خداوند را مراقب خود ببیند و از فرشتگان حافظ و مراقب خود حیا کند، خداوند، تمام گناهان او را، اگرچه همانند گناهان جن و انس باشد، می‌آمرزد.

از دیدگاه امام صادق علیه السلام اساساً فلسفه ناظر قرار دادن فرشتگان، همین است که مردم با توجّه به وجود و حضور آنان، از گناه دست بردارند.^۳

مجموع این شواهد و قرائن، این فرضیه را ثابت می‌کند که از دیدگاه روایات، فصل مقوِّم و وجه تمایز حیا از دیگر بازدارنده‌ها، عنصر