فصل چهارم : اقسام حيا

حيا از جنبه هاى مختلف ، داراى تقسيمات متفاوتى است كه به آنها اشاره مى شود و توضيح هر كدام در جاى خود ، خواهد آمد . تقسيم حيا با چهار ملاك صورت مى گيرد . ملاك اوّل ، تقسيم بر اساس كاربرد حياست كه آيا در جاى خود به كار رفته يا نه . ملاك دوم ، تقسيم حيا بر اين اساس است كه آيا پيش از عمل رخ داده يا پس از عمل و ملاك سوم ، تقسيم حيا بر اساس انواع ناظرهاست و ملاك چهارم بر اين اساس است كه موقعيت قبيح ، آيا از سنخ «فعل» است يا «فكر» .

ملاك اوّل

حيا از اين جهت كه در چه مواردى به كار رفته و از چه چيزهايى حيا شده است ، به دو قِسم تقسيم مى شود : حياى مثبت و حياى منفى . حيا به عنوان يك قابليت ، وقتى در جاى خود به كار رود ، «حياى مثبت» ناميده مى شود ؛ امّا اگر در جايى به كار رود كه موضع حيا نيست ، «حياى منفى» ناميده مى شود . ^۱ از حياى مثبت ، به شرم و حيا تعبير مى شود و از حياى منفى ، به «كم رويى» . رسول خدا مى فرمايد :

۰.الحَياءُ عَلى وَجهَينِ . فَمِنهُ ضَعفٌ و مِنهُ قُوَّةٌ و إسلامٌ و إيمانٌ . ^۲

شرم مى كند و گاهى از خودش خجالت مى كشد . گاهى فرد متوجّه حضور فرشتگان مكرّم الهى مى شود و حيا پيشه مى كند و گاهى به خداوند ، توجّه پيدا مى كند و از او شرم مى نمايد . افراد ، متفاوت اند . هر كس ممكن است با يك يا چند عامل ، برانگيخته شود و يا ممكن است در شرايط مختلف با عامل هاى مختلف ، برانگيخته شود . به نظر مى رسد خداوند متعال ، طيفى از نظارت ها را قرار داده تا انسان ها به هر كدام كه خواستند ، توجّه پيدا كنند و صفت شرم در آنان برانگيخته شود .