۰.وَاعلَم أنَّكَ بَينَ يَدَي مَن يَراكَ ولا تَراهُ . ^۱

۰.بدان تو در در برابر كسى هستى كه تو را مى بيند ، ولى تو او را نمى بينى .

در اين جا صحبت از توصيه كردن نيست ، بلكه فقط صِرف توجّه دادن است ؛ زيرا كسى كه توجّه به اين نظارت پيدا كند ، رفتار خود را اصلاح مى كند .
همچنين ، وقتى اولياى دين مى خواهند حياى از فرشتگان را بر انگيزند ، نخست ، مردم را به حضور و نظارت آنان توجّه مى دهند ، سپس دعوت به حيا كردن از آنان مى كنند . امام صادق عليه السلاممى فرمايد :

۰.وَاعلَم أنَّ مَعَكَ مَلَكا كَريما مُوَكَّلاً بِكَ يَحفَظُ عَلَيكَ ما تَفعَلُ ، ويَطَّلِعُ عَلى سِرِّكَ الَّذي تُخفيهِ مِن النّاسِ ، فَاستَحيِ . ^۲

۰.بدان كه همراه تو فرشته بزرگوارى است كه بر تو گماشته شده و آنچه را انجام مى دهى ، ثبت مى كند و حتّى بر اسرارى كه از مردم پنهان مى سازى ، آگاه است . پس حيا كن .

رسول خدا ، نخست مى فرمايد كه همراه شما فرشتگانى هستند كه از شما جدا نمى شوند . آن گاه مى فرمايد : «پس ، از آنان حيا كنيد» . ^۳

تكريم ناظر

مسئله ديگر اين كه براى برانگيختگى حيا ، گذشته از لزوم «وجود ناظر» و گذشته از لزوم «درك نظارت» ، نكته سومى كه لازم است ، محترم بودن ناظر است . اگر ناظرى وجود داشته باشد ، ولى داراى ارزش و احترامى نزد فرد نباشد ، حتّى اگر علم به حضور وى داشته باشد ، از او حيا نمى كند ؛ چون تكريم و احترام او را لازم نمى داند و بى حرمتى نسبت به او را روا مى دارد . حرمت داشتن ناظر ، لازمه حياى از اوست و هر چه درجه حرمت و احترام ناظر بالاتر

عاوِدُوا الكَرَّ وَ استَحيوا مِنَ الفَرِّ . ^۱

۰.دوباره حمله كنيد و از فرار كردن ، شرم كنيد .

و يا وقتى آن حضرت ، مردم را به مهار كردن نفس و تنظيم رفتار بر اساس قانون خدا فرا مى خواند ، از خداوند به عنوان ناظر نام مى برد و مى فرمايد :

۰.فَاتَّقُوا اللّهَ الَّذي أنتُم بِعَينِهِ . ^۲

۰.تقواى خدايى را داشته باشيد كه شما در ديد اوييد .

۰.و يا در جاى ديگر مى فرمايد :أيُّهَا النّاسُ ! اتَّقُوا اللّهَ الَّذي إن قُلتُم سَمِعَ ، وإن أضمَرتُم عَلِمَ . ^۳

۰.اى مردم ! تقواى خدايى را داشته باشيد كه اگر سخن بگوييد ، مى شنود و اگر پنهان سازيد ، مى داند .

در اين جا نيز براى مديريت نفس ، از خداوند با ويژگى هاى سميع و عليم نام برده شده است . در روايت ديگرى آمده كه امام صادق عليه السلام فرمود :

۰.لَو تَعلَمُ مَن عَن يَمينِكَ و شِمالِكَ لَأَحسَنتَ صَلاتَكَ . ^۴

۰.اگر بدانى چه كسى سمت راست يا چپ توست ، نمازت را خوب به جا مى آورى .

روشن است كه خوب به جاى آوردن نماز ، نتيجه طبيعى «وجود » افراد ديگر نيست ، بلكه نتيجه «آگاهى » از وجود حضور آنان است . به همين جهت ، امام صادق عليه السلامدر ادامه سخن ، براى تصحيح رفتار مخاطب خود ، او را به ناظر بودن خدا توجّه مى دهند تا در همه جا به خاطر خدا نماز خود را خوب به جا آورد ؛ چه كسى حضور داشته باشد يا نداشته نباشد :