45
پژوهشي در فرهنگ حيا

همين مطلب ، دقيقا درباره خداوند نيز صادق است . گناه ، يعنى شكستن حرمت خداوند . هر گناهى كه انجام شود ، حرمت خداوند شكسته شده است . در اين جا زشتى عمل ، به خاطر نوع گناه نيست ؛ بلكه به خاطر حرمت شكنى آن است . اگر حرمت خداوند شكسته شود ، چه فرقى مى كند كه با چه گناهى صورت گرفته باشد ؟ بنا بر اين ، بهترين ملاك براى ارزيابى زشتى يك عمل ، اين است كه ببينيم با اين كار ، چه حرمتى شكسته شده است . اگر اين را ملاك درجه بندى نابه هنجارى كارها قرار دهيم ، هر گناهى كه در برابر خداوند انجام شود ، بزرگ ترين گناه است ؛ چرا كه حرمت خداوند ، بزرگ ترين حرمت هاست و اين بزرگ ترين حرمت ، به وسيله گناه ، شكسته شده است . در اين صورت ، همه گناهان از درجه نابه هنجارى يكسانى برخوردارند و لذا در شكل شرم كردن از آنها ، هيچ تفاوتى وجود نخواهد داشت و شدّت شرمندگى فرد از همه گناهان ، يكسان خواهد بود .

ثبات و تغيّر در ناهنجارها

آيا ناهنجارها همواره ثابت و تغيير ناپذيرند و يا ممكن است دست خوش تغيير شده ، يكسان باقى نمانند ؟ از آن جا كه احكام شريعت ، ثابت است ، نابه هنجارى شرعى نيز ثابت و تغييرناپذير بوده ، اختصاص به زمان خاص يا جامعه اى خاص ندارد . به بيان ديگر ، تفاوت فرهنگ ها و زمان ها ، موجب تفاوت در نابه هنجار شرعى نمى شود ، بر خلاف نابه هنجار عرفى كه به تناسب فرهنگ ها و زمان ها ، متغيّر است . چه بسا كارى در زمانى نابه هنجار باشد و در زمان ديگر و در همان جامعه ، خوب شمرده شود . و چه بسا كارى در يك فرهنگ ، نابه هنجار شمرده شود ؛ امّا همان كار در فرهنگ ديگرى قبحى نداشته باشد . جامعه براى خود ، آداب و رسوم خاصّى دارد و بر همين اساس ، ناهنجار ، مصداق هاى خاصّى پيدا مى كند و لذا نمى توان در قلمرو آداب و رسوم ، به


پژوهشي در فرهنگ حيا
44

درجه نابه هنجارى كارها براساس رتبه مقام مخالفت شده ، تعيين مى شود . به همين جهت ، مخالفت هايى كه با خداوند صورت مى گيرد ، در يك رديف قرار مى گيرند و مخالفت هاى با مردم ، در رديف ديگر و ... .
شيوه دوم ، از ارزش بالاترى برخوردار است ؛ چون مهم نيست كه چه كارى انجام شده است ، بلكه مهمْ اين است كه اين كار ، مخالفت با چه كسى بوده است . رسول خدا در اين باره ، خطاب به ابوذر مى فرمايد :

۰.يا أباذَرٍّ ! لا تَنظُر إلى صِغَرِ الخَطيئَةِ ، ولكِنِ انظُر إلى مَن عَصَيتَ . ۱

۰.اى ابوذر ! به كوچكى خطا نگاه نكن ؛ بلكه به آن كسى كه معصيت او را كرده اى ، بنگر .

۰.ايشان همچنين مى فرمايد :لاتَنظُروا إلى صِغَرِ الذَّنبِ ، ولكِنِ انظُروا إلى مَنِ اجتَرَأتُم . ۲

۰.به خُردى گناه منگريد ؛ بلكه بنگريد كه نسبت به چه كسى گستاخى كرده ايد .

واقعيت نيز همين است . اگر شيشه اى شكسته شود ، مهمْ اين نيست كه با چه وسيله اى شكسته شده ؛ بلكه مهم اين است كه شكسته شده است . اگر سنگ بسيار بزرگى ، شيشه نوشابه اى را بشكند ، نمى گويند اشتباه بسيار بزرگى رُخ داده است و اگر شيئى گران قيمت (مثل يك اثر مهم تاريخى) به وسيله يك سنگ كوچك ، شكسته شود ، نمى گويند اشتباه كوچكى رخ داده است . شكسته شدن حرمت انسان نيز همين گونه است . شكستن حرمت همه انسان ها ، قبيح و نارواست ؛ امّا شكستن حرمت و قداست پيامبر خدا و اولياى او ، سنگين تر و فاجعه بارتر است و به همين جهت ، مجازات اين خلاف ها نيز متفاوت است . در اين جا به اين نگاه نمى شود كه حرمت ها با چه چيزى شكسته شده است ؛ بلكه به اين مى نگرند كه حرمت چه كسى شكسته شده است .

1.الأمالى ، طوسى ، ص ۵۲۸ ؛ مكارم الأخلاق ، ص ۴۶۰ ؛ الفردوس ، ج ۵ ، ص ۲۸۳ (ح ۸۱۹۴) .

2.بحار الأنوار ، ج ۷۷ ، ص ۱۶۸ .

  • نام منبع :
    پژوهشي در فرهنگ حيا
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1383
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9118
صفحه از 388
پرینت  ارسال به