353
پژوهشي در فرهنگ حيا

انجام نشده ، قبح زيادى دارد ؛ امّا وقتى تجربه شود ، حياى آن كاهش مى يابد . مثلاً اگر كسى پى در پى ، مورد سوء استفاده جنسى قرار گيرد ، شرم و ترس او مى ريزد و حتّى زبان او نيز بى شرم مى گردد . امام على عليه السلام در اين باره فرموده است :

۰.مَن اُتِيَ في عِجانِهِ ، قَلَّ حَياؤُهُ وبذو لِسانُهُ . ۱

۰.مردى كه مورد تجاوز قرار گيرد ، حياى او كم مى شود و زبانش بى ادب مى گردد .

در حديث ديگرى آمده كه هر كه از نظر جنسى هرزه باشد ، پُررو و دريده مى گردد . ۲ به همين جهت ، همجنس بازى و روسپيگرى از عوامل كاهش حيا هستند .
همچنين در احاديث آمده كه گوش دادن به موسيقى و آوازهاى حرام نيز عامل بى حيايى است . ۳ شايد اين نيز در راستاى تجربه قبيح ، قابل توجيه باشد . موسيقى و آواز حرام ، به جهت ساختار و محتوايى كه دارد ، قبح رفتارهاى نامناسب جنسى را از ميان مى برد و فرد را نسبت به آن تحريك مى كند و به همين جهت ، سبب بى حيايى مى گردد .
همين مسئله درباره گدايى كردن و حاجتخواهى از مردم نيز وجود دارد . اين كه كسى براى روزى خود ، به ديگران رو بيندازد و بدون اين كه كارى كرده باشد ، چيزى طلب كند ، به خودى خود ، مايه خجالت و شرم است . حال اگر دست دراز كردن نزد ديگران ، كار هميشگى فرد شود ، نشانه بى شرمى اوست . به تعبير

1.همان ، ص ۳۷۶ (ح ۳۹۵) ؛ المئة كلمة ، جاحظ ، ص ۶۳ (ح ۴۸) .

2.«من لانت أسافله ، صلبت أعاليه ؛ هر كس اسافلش هرزه باشد ، پُر رو و دريده مى شود» . (المناقب ، خوارزمى ، ص ۳۷۶ ، ح ۳۹۵)

3.«من ضرب في بيته بربطا أربعين صباحا سلط اللّه عليه شيطانا لايبقى عضوا من أعضائه إلاّ قعد عليه ؛ فإذا كان ذلك نزع اللّه منه الحياء ، فلم يبال بما قال ولا ما قيل له ؛ هر كس در خانه خود ، چهل روز نوازندگى كند ، خداوند ، شيطانى را بر او مسلّط مى كند كه بر همه اعضاى او تسلّط مى يابد و چون اين گونه شود ، خدا ، حيا را از او برمى گيرد و در نتيجه ، نه از آنچه مى گويد ، باكى دارد و نه از آنچه درباره اش مى گويند» . (دعائم الإسلام ، ج ۲ ، ص ۲۰۸ ، ح ۷۶۰ ؛ الكافى ، ج ۶ ، ص ۴۳۴)


پژوهشي در فرهنگ حيا
352

۰.لايَستَحيي مِنَ اللّهِ ولا يَذكُرُهُ . ۱

۰.نه از خدا شرم مى كند و نه او را ياد مى كند .

۲ . تكرار

فرد باحيا نسبت به تكرار قبيح ، حسّاس است و تجربه متعدّد فعل قبيح ، مى تواند به بى حيايى منجر شود . ممكن است فرد باحيا ، به جهت غفلت يا لغزش ، مرتكب فعل قبيح شود . گرچه در مرتبه اوّل ، اين كار همراه با شرمندگى و سرافكندگى خواهد بود ، امّا اگر تكرار گردد ، سبب از ميان رفتن قبح آن كار مى گردد و هنگامى كه قبح عملى از ميان برود ، دليلى براى شرم ، وجود ندارد . به همين جهت ، على عليه السلام مى فرمايد :

۰.قَد كَثُرَ القَبيحُ حَتّى قَلَّ الحَياءُ مِنهُ . ۲

۰.به تحقيق قبيح ، افزايش يافت تا آن جا كه حيا كردن از آن كاهش يافت .

۰.همچنين در سخن ديگرى مى فرمايد :مَن كَثُرَ خَطاءُهُ قَلَّ حَياءُهُ . ۳

۰.خطاكارىِ هركس زياد شود ، حياى او كاهش مى يابد .

جالبْ اين كه ايشان ، علّت افزايش خطا را نيز در پُرحرفى دانسته است . پُرحرفى ، منجر به افزايش اشتباه مى شود و افزايش اشتباه ، منجر به كاهش حيا :

۰.مَن كَثُرَ كَلامُهُ ، كَثُرَ خَطَؤُهُ . ۴

۰.هر كس زياد حرف بزند ، زياد اشتباه مى كند .

به هر جهت ، تجربه كار قبيح ، مى تواند حيا را كاهش دهد . كار قبيح ، تا وقتى

1.تحف العقول ، ص ۱۹ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص ۱۱۹ .

2.غررالحكم ودررالكلم ، ح ۶۷۱۰ .

3.نهج البلاغه ، حكمت ۳۴۹ ؛ تحف العقول ، ص ۸۹ و ۹۹ ؛ روضة الواعظين ، ص ۴۶۹ ؛ بحار الأنوار ، ج ۷۷ ، ص ۲۸۶ .

4.همانجا .

  • نام منبع :
    پژوهشي در فرهنگ حيا
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1383
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8967
صفحه از 388
پرینت  ارسال به