گاهى نيز فعل نيك به وسيله فرهنگ جامعه مشخّص مى شود . در هر فرهنگى ، يك مجموعه امور به عنوان كارهاى مطلوب و مورد پسند ، شناخته مى شوند . اين كار كه در خارج از قلمرو تعاليم دين انجام مى شود ، در همه فرهنگ ها يكسان نخواهد بود .

نقش ارزيابى در كم رويى (انحراف حيا)

حيا ، هنگام مواجهه با يك فعل قبيح ، فراخوانى مى شود . در قبيح شمرده شدن فعلى كه موضوع شرم قرار مى گيرد ، واقعيت خارجى و ماهيت آن مهم نيست ؛ بلكه تصوّر فرد از آن فعل ، تأثيرگذار است . اين جاست كه مسئله «ارزيابى موقعيت» ، نقش مهمّى پيدا مى كند . ارزيابى ، در واقع ، كليد فعّال كردن حياست ، هر چند اين ارزيابى گاهى مطابق واقع است و گاهى نيست . اگر مطابق واقع باشد ، حيا در جاى خود برانگيخته شده است و اگر مطابق واقع نباشد ، موجب انحراف و اشتباه در كاربرد حيا مى گردد .
كم رويى ، سبب ترك كارهايى مى شود كه يا ارزشمندند و يا دستِ كم ، بد نيستند ؛ ولى اگر از ترك كنندگان بپرسيد كه چرا چنين كردند ، مى گويند : «زشت است . خجالت كشيديم !» . آنان ، كارى را كه از انجام دادن آن ، سر باز زده اند ، زشت مى دانند و معلوم است كه در اين صورت ، انجام دادن كار قبيح براى آنان ، شرم آور خواهد بود . اگر از اين افراد پرسيده شود كه چرا اين كار زشت است و زشتى آن در چيست ، شايد نتوانند پاسخ درستى بدهند . برخى افراد ، وقتى به وسيله اين گونه پرسش ها به چالش كشيده شوند ، شايد تازه متوجّه شوند كه دليلى بر زشت بودن آن ندارند و زشت دانستن آن كار ، بى دليل بوده است . مثلاً كسى كه در جمعى خاص نماز نمى خواند و يا حجاب خود را رعايت نمى كند ، ممكن است ناخودآگاه ، آن را قبيح بداند ؛ امّا اگر پرسيده شود كه : «چرا خجالت مى كشى ؟ مگر خواندن نماز و رعايت حجاب ، شرم آورند ؟» ، دليل قانع كننده اى

تفاوت حيا و كم رويى در آن نهفته است . شخص باحيا از انجام دادن فعل قبيح ، شرم مى كند و لذا كارش يك ارزش محسوب مى شود ؛ امّا فرد كم رو از فعل نيك، شرم مى كند و لذا كارش ضدّ ارزش به شمار مى رود . در برخى روايات ، از دو واژه «خير» و «حق» استفاده شده است . شرم از [اِبراز] حق ، كم رويى است . وقتى رسول خدا از على عليه السلامخواست تا يكى از فضايل خود را براى ابوبكر و عمر بيان كند ، ايشان خجالت كشيد و گفت : «أستحيى يا رسول اللّه ؛ شرم دارم ، اى رسول خدا !» . رسول خدا به ايشان فرمود :

۰.حَدِّثهُما إنَّ اللّهَ لايَستَحيي مِنَ الحَقِّ . ^۱

۰.به آنان بگو . خداوند از آنچه حقّ است ، شرم نمى كند .

امام سجّاد عليه السلام در بيان ويژگى هاى مؤمن ، به كار خير اشاره كرده و فرموده است كه مؤمن ، كار خير را نه به خاطر ريا انجام مى دهد و نه به خاطر كم رويى ترك مى كند . ^۲
همان گونه كه مى بينيم در اين دو كلام حكيمانه ، موضوع كم رويى ، «فعل حق» و «فعل خير» دانسته شده است .
معيار سنجش «فعل نيك» نيز همانند بحث حيا ، دو چيز است : شرع و عرف . كارهايى كه موضوع كم رويى قرار مى گيرند ، گاهى همان چيزهايى هستند كه با معيارهاى الهى و با حكم الهى به عنوان فعل نيك ، شناخته شده اند . انجام دادن واجب و مستحب ، و ترك حرام و مكروه ، چيزهايى هستند كه فعل نيك را از ديدگاه دين ، معرّفى مى كنند . كسانى كه به خاطر ديگران از انجام دادن كارهاى واجب يا مستحب ، شانه خالى مى كنند و يا به حرام و مكروه ، تن مى دهند ، افرادى كم رو هستند .