مى آورد . براى جلوگيرى از اين امر ، مى توان مكان هاى مخصوصى را به بانوان اختصاص داد . رسول خدا ، هنگامى كه ساختمان مسجد را بنا مى كردند ، درى مخصوص زنان قرار داد و استفاده مردان را از آن ، ممنوع ساخت . ۱ اين مى تواند در همه جا رعايت شود . مثلاً اگر كلاس هاى درس و دانشگاه مختلط است ، مى توان براى هر گروه ، درِ جداگانه اى در نظر گرفت . يا جداسازى محلّ شناى زنان و مردان در سواحل درياها كه امروزه به «طرح سالم سازى دريا» مشهور است ، نيز از همين گونه است . به هر حال ، مهمْ آن است كه صحنه هاى اختلاط پيش نيايد و اين را مى توان در مهندسى ساختمان ها رعايت كرد .
تدبير ديگر ، استفاده از «تأخير زمانى» است . اگر در اجتماعى مثل مسجد ، زن و مردْ حضور دارند ، هنگام خروج ، مى توان با استفاده از تأخير زمانى ، مانع اختلاط شد و زمانِ در ديد قرار گرفتن زنان را كاهش داد . وقتى نماز رسول خدا تمام مى شد ، مردها قدرى صبر كرده ، از جا حركت نمى كردند ، تا زنان از مسجد خارج شوند ؛ زيرا عادت مردانْ اين بود كه تا رسول خدا از جا برنخاسته اند ، از مسجد خارج نمى شدند . به همين جهت ، مكث رسول خدا ، سبب مى شد كه زنان ، بدون اين كه در معرض ديد مردان قرار گيرند ، مسجد را ترك كنند و به خانه هاى خود بازگردند . ۲ اين نيز روشى است كه مى تواند به كاهش مدّت زمانى كه ممكن است زن در ديدِ نامحرم قرار گيرد ، منجر شود .
تدبير ديگر ، استفاده از سرعت در عبور از ديد مردان است . مدّت زمانى كه
1.ر . ك : حلية الاولياء ، ج ۱ ، ص ۳۱۳
2.در روايتى از ام سلمه ، همسر رسول خدا آمده است : «كان رسول اللّه صلى الله عليه و آلهإذا سلّم قام النساء حين يقضى تسليمه ومكث يسيرا قبل أن يقوم» . قال ابن شهاب : فأرى ـ واللّه اعلم ـ أن مكثه لكى ينفذ النساء قبل أن يدركهن من انصرف من القوم ؛ همواره وقتى سلام نماز رسول خدا تمام مى شد ، زنان بر مى خاستند [و مسجد را ترك مى كردند] و حضرت ، پيش از برخاستن ، مقدارى صبر مى كردند . ابن شهاب مى گويد : خدا مى داند ؛ ولى گمان مى كنم صبر رسول خدا براى اين بوده كه زنان ، پيش از آن كه با مردمْ برخورد داشته باشند ، مسجد را ترك كنند . (صحيح البخارى ، ج ۱ ، ص ۲۰۳)