۰.... بدون ترديد ، انسان بدى بود .

همين پديده تصوير ذهنى از حيا را مى توان در دو مقوله «رفتار» و «شخصيت» انسانِ باحيا نيز مطرح كرد . رفتارها نيز در ذهن بيننده ، تصويرى از خود برجاى مى گذارند . البته مراد از اين تصوير ، تصوير فيزيكى (مادّى) رفتار نيست ؛ بلكه تصويرى ارزشى است كه بر اساس ارزيابى ما از آن رفتار ، شكل مى گيرد . بدون شك ، ارزيابى ما از رفتار يك فرد شايسته با رفتار يك فرد فاسق ، يكسان نيست . لذا تصوير ذهنى آن نيز يكسان نخواهد بود . شخصيت فرد نيز مى تواند تابع اين قانون باشد . هر چند شخصيت ، عنصرى غيرمادّى و غير قابل رؤيت و داراى اجزاى مختلفى است ، امّا برآيند آن ، تصويرى را در ذهن به وجود مى آورد . تصوير ذهنى ما از شخصيت هر فرد ، با شخصيت ديگرى متفاوت است . اساسا به تعداد انسان ها ، مى تواند تصوير ذهنى وجود داشته باشد ؛ زيرا ظاهرا نمى توان دو نفر را يافت كه شخصيت و رفتار يكسانى داشته باشند . ^۱
بر اساس آنچه گفتيم ، اگر بخواهيم يك تصوير ذهنى از شخصيت انسانِ باحيا و رفتار انسان باحيا داشته باشيم ، چه چيزى به ذهن خواهد رسيد ؟ البته پيش از اين ، درباره تصوير ذهنى از اصل حيا سخن گفتيم . اكنون سخن در اين است كه تصوير ذهنىِ رفتارى كه ويژگى را شرم دارد و شخصيتى كه ويژگى شرم را دارد ، چيست ؟
متونى كه حيا را لباس و پوشش دانسته اند ، پاسخ اين پرسش را داده اند . براساس اين متون ، حيا لباسى است بر قامت عريان يك شى ء . به همين جهت ،

تصوير ما از خوش اخلاقى يك مؤمن ، متفاوت خواهد بود ؛ ولى به هر حال ، تصوير ذهنى ما از اخلاق خوش ، تصويرى زيباست .
در بحث حيا نيز مسئله نقش بستن تصوير ذهنى مطرح شده است . رسول خدا مى فرمايد :

۰.لَو كانَ الحَياءُ رَجُلاً ، لَكانَ رَجُلاً صالِحا . ^۱

۰.اگر حيا ، انسان مى بود ، بدون ترديد ، انسان شايسته اى بود .

۰.و در جاى ديگر ، فرموده است :لَو كانَ الحَياءُ رَجُلاً ، لَكانَ رَجُلَ صِدقٍ . ^۲

۰.اگر حيا انسان مى بود ، بدون ترديد ، انسان صادقى بود .

۰.و درباره بى حيايى فرموده است :لَو كانَ البَذاءُ رَجُلاً ، لَكانَ رَجُلَ سَوءٍ . ^۳

۰.اگر بى حيايى ، انسان مى بود ، بدون ترديد ، انسان بدى بود .

۰.همچنين ايشان درباره ناسزاگويى كه يكى از مصاديق بى حيايى است ، مى فرمايد :لَو كانَ الفُحشُ خَلقا لَكانَ شَرَّ خَلقِ اللّهِ . ^۴

۰.اگر ناسزاگويى ، انسان مى بود ، بدون ترديد ، بدترين آفريده خدا بود .

۰.و در جاى ديگر فرموده است :... لَكانَ رَجُلَ سَوءٍ . ^۵