در اين حديثِ شريف آمده كه مسجد ، سبب افزايش پيوندهاى برادرى مى شود و همچنين ، موجب شرم و حيا مى گردد . ميان اين دو ( پيوند برادرى و شرم از يكديگر ) نيز رابطه وجود دارد . در فرهنگ مسجد ، چنين آمده است كه اهل ايمان ، يكديگر را مى بينند و از حال هم باخبر مى شوند و به كمك يكديگر مى شتابند . دامنه آشنايى در مساجد ، بايد به گونه اى باشد كه اگر كسى به مسجد نيامد ، عدم حضور وى ، محسوس باشد و ديگران نسبت به آن ، حسّاس باشند و پِيجوى وى شوند . رسول خدا اين گونه بود و هر وقتْ كسى را در مسجد نمى ديد ، سراغ وى را مى گرفت . اين ، نشان مى دهد كه آشنايى و شناخته شدن در مساجد اسلامى تا چه اندازه عميق است و دامنه آن ، چه قدر گسترده است . دقيقا به همين جهت است كه رسول خدا در آغاز ورود به مدينه ، ساختن مسجد را آغاز كرد و به همين جهت است كه اهل ايمان ، در جاى جاى شهرها به ساختن مسجد روى مى آوردند . اين امر در طرّاحى شهرهاى اسلامى بايد بيشتر مورد توجّه قرار گيرد .
اكنون برخى از احاديث را بهتر مى توان فهميد . در روايتى از رسول خدا آمده است :

۰.مَن سَرَّهُ أن يَسكُنَ بُحبوحَةَ الجَنَّةِ فَليَلزَمِ الجَماعَةَ ؛ فَإِنَّ الشَّيطانَ مَعَ الواحِدِ وهُوَ مِنَ الاِثنَينِ أبعَدُ . ^۱

۰.هر كه خرسند مى شود از اين كه در ميانه بهشت مسكن گزيند ، همراهى با جماعت را برگزيند ؛ زيرا شيطان با فرد تنهاست و از دو نفر ، دورتر است .

در بحث خلوت ، مطرح شد كه شيطان ، چه قدر به انسانِ تنها نزديك است ^۲ و گفتيم كه حضور در جمع ديگران تا چه اندازه در كاهش وسوسه هاى شيطان ،

حسينيه ها و هيئت هاى مذهبى و ... نقش تعيين كننده دارند . اين مكان ها در حقيقت ، پايگاه هاى برقرارى پيوند و ارتباط ميان آحاد متفرّق جامعه اند ؛ پيوندى عاطفى كه رنگى دينى دارد و در سايه معنويتْ حاصل شده است . اين نوع پيوند ، هم موجب استحكام پيوندهاست ، و هم كاركردهاى بازدارى آن را بيشتر مى سازد ، و همه اينها در سايه اجتماعات دينى و در مكان هايى همچون مسجد ، حاصل مى شود .
اتّفاقا وقتى با اين بخش از الگوى شهرنشينى اسلامى مواجه شديم ، بار ديگر به روايات حيا مراجعه كرديم و در كمال شگفتى مشاهده كرديم كه در ميان روايات مربوط به حيا ، حديثى آمده كه رابطه ميان حيا و مسجد را بيان كرده است . اين حديث ، نشان مى دهد كه گسترش مساجد در شهرهاى اسلامى و گسترش فرهنگ مسجد رفتن ، عامل مهمّى در برانگيختن حياست . مسجد رفتن و شركت در اجتماعات دينى ، قلمرو آشنايى افراد را گسترش داده ، دايره گم نامى آنان را كاهش مى دهد . هر چه يك شهروند مسلمان بيشتر در اجتماعات شركت كند و حضور بيشترى يابد و با ديگر برادران ايمانى خود ، پيوند بيشترى برقرار سازد ، در حقيقت ، قلمرو شناخته شدن خود را افزايش داده است . امام على عليه السلامدرباره ثمره رفت و آمد به مساجد ، همواره مى فرمود :

۰.مَنِ اختَلَفَ إلَى المَساجِدِ أصابَ إحدَى الثَّمانِ : أخا مُستَفادا فِي اللّهِ ـ عَزَّوجَلَّ ـ ، أو عِلما مُستَطرِفا ، أو آيَةً مُحكَمَةً ، أو رَحمَةً مُنتَظِرَةً ، أو كَلِمَةً تَرُدُّهُ عَن رَدًى ، أو يَسمَعُ كَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلى هُدًى ، أو يَترُكُ ذَنبا خَشيَةً أو حَياءً .

۰.هر كه به مساجدْ رفت و آمد داشته باشد ، يكى از اين هشت چيز را به دست مى آورد : برادرى كه در راه خدا سودرسان باشد ، يا دانش گلچين شده ، يا نشانه اى محكم و استوار ، يا رحمت منتظره ، يا سخنى مى شنود كه او را به هدايتْ رهنمايى مى كند ، و يا گناهى را از سرِ ترس يا شرم ، ترك مى كند . ^۱