را انكار كند و يا از آن ، عذرخواهى كند ؟ اگر رفتار ما (همانند فرزند ما) ، ساخته و پرداخته ماست و انتظارْ اين است كه مايه افتخار و سربلندى ما باشد ، چرا بايد رفتارى توليد شود كه انتساب آن را به خود ، انكار كنيم و يا از انجام دادن آن ، عذرخواهى كنيم ؟ اگر انسان براى خود ارزش قائل باشد ، فرقى ميان آشكار و نهان نمى گذارد ؛ چرا كه در هر دو حالت ، «خودِ» او ، حاضر و ناظر است . تفاوت رفتار در نهان و آشكار ، نشانه عدم صداقت و ارزش قائل نبودن براى خود است و يكسانى رفتار در نهان و آشكار ، نشانه درستى و مردانگى . وقتى از رسول خدا پرسيده مى شود كه : همه نيكى در چيست ؟ حضرت مى فرمايد :

۰.أن تَعمَلَ فِي السِّرِّ عَمَلَ العَلانِيَةِ . ^۱

۰.اين كه در نهان ، همانند آشكار عمل كنى .

۰.حضرت على عليه السلام نيز مردانگى را در گرو يكسانى خلوت و جلوت مى داند . وقتى درباره مردانگى از ايشان مى پرسند ، مى فرمايد :لا تَفعَل شَيئا فِي السِّرِّ تَستَحيي مِنهُ فِي العَلانِيَةِ . ^۲

۰.اين كه كارى را كه از انجام دادن آشكار آن شرم مى كنى ، در پنهان انجام ندهى .

۰.هم ايشان فرموده است :جِماعُ المُروءَةِ أن لا تَعمَلَ فِي السِّرِّ ماتَستَحيي مِنهُ فِي العَلانِيَةِ . ^۳

۰.همه مردانگى آن است كه آنچه را در آشكار از آن شرم مى كنى ، در پنهان انجام ندهى .

افراد بامروّت ، از آن جا كه براى خود ارزش قائل اند ، تفاوتى ميان خلوت و جَلوت نمى بينند و همان طور كه در جلوت ، از انجام دادن كارهاى ناروا شرم دارند ، در خلوت نيز از خود شرم مى كنند . به همين جهت ، امام على عليه السلام

تنهايى كارى انجام شود كه در جمع ، انجام نمى گردد ؟ امام على عليه السلامدر نامه اى خطاب به حارث همْدانى مى نويسد :

۰.وَاحذَر كُلَّ عَمَلٍ يُعمَلُ بِهِ فِي السِّرِّ ويُستَحى مِنهُ فِي العَلانِيَةِ ، وَاحذَر كُلَّ عَمَلٍ إذا سُئِلَ عَنهُ صاحِبُهُ أنكَرَهُ أوِ اعتَذَرَ مِنهُ ، ولا تَجعَل عِرضَكَ غَرَضا لِنَبالِ القَولِ . ^۱

۰.بپرهيز از هر عملى كه در خلوت انجام مى دهى ، ولى در آشكار از آن شرم مى كنى ؛ و بپرهيز از هر عملى كه اگر درباره اش از كننده آن سؤال كنند ، آن را انكار مى كند و يا عذرخواهى مى كند ؛ و آبروى خود را هدف تيرهاى سخن مردم قرار نده .

۰.ايشان در جاى ديگرى فرموده است :اِحذَر كُلَّ أمرٍ إذا ظَهَرَ أزرى بِفاعِلِهِ وحَقَّرَهُ . ^۲

۰.بپرهيز از هر عملى كه وقتى آشكار شود ، فاعل خود را خوار و حقير مى سازد .

۰.همچنين در روايت ديگرى آمده است :إيّاكَ وكُلَّ عَمَلٍ فِي السِّرِّ تَستَحي مِنهُ فِي العَلانِيَةِ وإيّاكَ وكُلَّ عَمَلٍ إذا ذُكِرَ لِصاحِبِهِ أنكَرَهُ . ^۳

۰.هر عملى كه در آشكار از آن شرم دارى ، از انجام دادن آن در نهان بپرهيز ، و از عملى بپرهيز كه هرگاه آن را به ياد انجام دهنده اش آورند ، آن را انكار مى كند .

گاهى انسان ، كارى را در خلوت انجام مى دهد كه از انجام دادن آن در حضور ديگران ، شرم دارد . ممكن است اين عمل افشا شود و ديگران از آن باخبر شوند و درباره آن ، صحبت كرده ، پرس و جو نمايند . در اين جا ممكن است فرد به دو گونه واكنش نشان دهد : يا انكار مى كند و يا از انجام دادن آن ، عذر مى خواهد . هر دو واكنش ، دليل شرم اوست ؛ امّا به راستى چرا بايد انسان ، انجام دادن كارى