الديلمى... . ^۱
اطّلاعات ما درباره اين محدّث والامقام ، اندك است . دانسته نيست كه او نزد چه كسانى تحصيل كرده است ، همچنان كه درباره طبقه و عصر او نيز اختلاف هست . ديدگاه راجح ، آن است كه او معاصر فخر المحقّقين ، پسر علاّمه حلّى (م ۷۷۱ ق) است ؛ چرا كه در إرشاد القلوب از مجموعة ورّام از شيخ ورّام (م ۶۰۵ ق) وألفين علاّمه حلّى (م ۷۲۶ ق) ، مطلب نقل كرده است . ^۲
رجال پژوهان و كتابشناسان ، ديلمى را ستوده اند . صاحب رياض ، او را شيخ عارف ، عالم و محدّث بزرگوار دانسته ^۳ و صاحب روضات الجنّات ، از او به عنوان عالم ، عارف وجيه ، واعظ معروف ـ كه به هر زيبايى اى موصوف است ـ ياد كرده و از محدّثان بزرگ اماميّه دانسته است . ^۴
حاجى خليفه و اسماعيل پاشا ، از او به عنوان واعظ شيعى ياد كرده و آثار او را برشمرده اند . ^۵ به نظر مى رسد اطلاق تعبير «واعظ» به او به لحاظ مضمون كتاب هاى وى بوده است .
از ديلمى ، دو اثر مطبوع ، يك اثر مخطوط و يك اثر ناياب مى شناسيم .
الف. آثار چاپى: ۱ . إرشاد القلوب إلى الصواب المنجى من عمل به من أليم العقاب ، ۲ . أعلام الدين فى صفات المؤمنين .
ب. خطّى و ناياب: ۱ . غرر الأخبار و درر الآثار فى مناقب الأطهار ، ۲ . الأربعون حديثاً .

على بن عبد الحسين موسوى (نويسنده كتاب رفع الملامة عن على فى ترك الإمامة) ، روايت مى كند .
كفعمى ، داراى آثار فراوان در زمينه هاى مختلف ادبى و حديثى است . آثار حديثى او عبارت اند از :

الف. آثار چاپى:

۱ . البلد الأمين والدّرع الحصين ، ۲ . جُنّة الأمان الواقية وجنّة الإيمان الباقية ، ۳ . الجنّة الواقية والجنّة الباقيه، ۴ . المقام الأسنى فى تفسير الأسماء الحسنى ، ۵ . محاسبة النفس اللوّامة ، ۶ . مجموع الغرائب وموضوع الرغائب .

ب. آثار خطّى:

۱ . مشكاة الأنوار ، ۲ . ملحقات الدّروع الواقية ، ۳ . المنتقى فى العوذ والرقى.

حوزه ايران

۱. ديلمى ^۱

ابو محمّد حسن بن على بن ابى الحسن ديلمى ، عالم و محدّث قرن هشتم هجرى است . نام ديلمى در مصادر ، حسن و نام پدرش در برخى منابع ابوالحسن ^۲ و در برخى ديگر ، محمّد ^۳ آمده است . او خود در چند جاى از كتاب أعلام الدين به نام خود ، تصريح كرده است . از جمله در مقدّمه مى گويد :
يقول العبد الفقير الى رحمة ربّه و رضوانه الحسن بن أبى الحسن