395
تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري

اسـت .
علما و مفسّران با استفاده از احاديث منقول از پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام ، به تفسير قرآن پرداختند و بعضى (مانند حويزى) به حديث آن قدر اهمّيت مى دادند كه اگر درباره آيه اى از قرآن ، حديثى نقل نشده بود ، از كنار آيه گذشته ، آن را در تفسير خويش نمى آوردند و بنا به ادّعاى برخى علما ، مشكلات قرآن را به وسيله احاديث رفع مى نمودند ، چنان كه محمّد تقى مجلسى گفته است:
و از نظر اين فقير ، مستندات علم فقه ، منحصر در قرآن و حديث است و ظاهر شد كه معرفت قرآن نيز به حديث حاصل مى شود . پس ، بنا بر اين ، علم منحصر است در علم به احاديث منقول از حضرت سيّدالمرسلين و ائمه معصوم عليهم السلام . ۱
تفاسير روايى قرن دهم و يازدهم هجرى ، از لحاظ آمارى ، در تاريخ تفسير شيعه ، داراى امتيازات خاصّ است كه در اين جا به برخى از آنها اشاره مى كنيم .
۱. تفسير ترجمة الخواصّ ، ۲ از ابوالحسن على بن حسن زواره اى (م ۹۴۷ ق) ، شاگرد محقّق كَرْكى (م ۹۴۰ ق) و استاد ملاّ فتح اللّه كاشانى (۹۸۸ ق) اين كتاب به زبان فارسى تأليف شده است.
مؤلّف در اين تفسير به آياتى پرداخته است كه در شأن و منزلت اهل بيت عليهم السلام است و آن آيات را بر حسب احاديث و روايات موثّقى كه از ائمه عليهم السلام رسيده ، تفسير كرده است و در لابه لاى مباحث نقلى آن ، مطالب عقلى و عرفانى نيز ديده مى شود. نگارش اين تفسير در سال ۹۴۶ ق ، به پايان رسيده است. در ابتداى آن آمده است:
حمد بى حد و شكر بلا حد ، مُنعمى را سِزَد كه شقايق حقايق قرآنى در حدايق صدور انسانى بشكافانيد.
صاحب الذريعة ، نسخه هاى آن را در اسلامبول و خزانه رضويه ديده است.

1.لوامع صاحبقرانى ، ج۱ ، ص۲۲ .

2.الذريعة ، ج ۴ ، ص ۱۰۰؛ طبقات مفسّران شيعه ، ج ۲ ، ص ۳۶۹ ـ ۳۷۰.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
394

عامّه و اهل سنّت نقل نموده و پس از آن ، از طريق شيعه نقل مى كند.
۱۴ . فهرست بحار الأنوار ، از علاّمه محمّد باقر مجلسى (م ۱۱۱۱ ق). اين فهرست ، قبل از تأليف بحار الأنوار ، نوشته شده است. هر چند بين آن و ابواب بحار الأنوار كه بعد از اين فهرست آنها را تنظيم كرده است ، اختلافات فراوانى وجود دارد. تاريخ پايان اين فهرست ، سال ۱۰۷۰ ق ، است.
۱۵ . غرائب الأخبار و نوادر الآثار ، ۱ از سيّد نعمة اللّه بن عبداللّه موسوى جزايرى (م ۱۱۱۲ ق). آنچه از اخبار و احاديثى كه به نظر مؤلّف ، غريب مى آمده ، در اين كتاب ، گردآورى شده و آنچه احتياج به توضيح داشته ، با عناوين «بيان» و «ايضاح» توضيح داده شده است. اين كتاب براى هر يك از معصومان عليهم السلام ، بابى تنظيم كرده است.

د . تفسير مأثور

مأثور ، اسم مفعول از كلمه «أثر» ، باقى مانده و نتيجه چيزى است و در اصطلاح ، مأثور ، يعنى كلامى كه از پيامبر اكرم واهل بيت عليهم السلام باقى مانده و به ما رسيده است.
تفسير مأثور را تفسير منقول و روايى هم گفته اند و به اجماع عموم مسلمانان ، بهترين نوع تفسير قرآن ، همين نوع تفاسير است ، مشروط بر اين كه روايات بر جاى مانده ، نصّ كلام معصومان عليهم السلام باشد؛ ولى على رغم امتيازات ، اين نوع تفاسير ، حاوى آفات بسيار بوده ، در معرض نقد شديد هستند .
تا قبل از قرن چهاردهم هجرى ، نوع تفاسير ، نوشته شده منقول بودند و از اين به بعد بود كه تفسير عقلى به شكل بارزى رشد پيدا كرد . نيمه دوم قرن دهم و يازدهم ، نقطه بارز تجلّى تفسير به شكل سنّتى آن (مأثور) بوده است . علّت روى آورى به اين نوع تفاسير ، چيزى جز گسترش حديث و فعّاليت هاى حديثى در اين دوره نبوده

1.الذريعة ، ج ۱۶ ، ص ۲۹ ؛ فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ج ۱۰ ، ص ۱۸۸.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
    سایر پدیدآورندگان :
    علی نقی خدایاری و الیاس پور اکبر
    تعداد جلد :
    5
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4047
صفحه از 461
پرینت  ارسال به