353
تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري

علاّمه مجلسى با وجود زمينه هاى فكرى مخالف و وجود نشانه هاى عدم اعتنا به احاديث اهل سنّت ، همه كتاب هاى مهمّ حديثى را كه تأليف عالمان اهل سنّت بوده اند، مطالعه كرده و براى استفاده هاى گوناگون ، همچون: تأييد احاديث شيعه ، تعيين موارد تقيّه ، احتجاج و استدلال و يا بيان و كشف مشكلات لغوى و معنوى آنها ، نقل كرده است. ۱
هر چند اين عمل ، عيب نيست و منطقى هم به نظر مى رسد؛ ولى آنچه مطرح است ، نفسِ استفاده از آثار اهل سنّت است.
در واقع ، يكى از نقاط قوّت روش علاّمه مجلسى در بحار الأنوار ، توجّه او به روايات اهل سنّت است . وى در فصل اوّل مقدّمه آورده است:
براى تصحيح الفاظ روايات و تعيين معناى آنها به كتاب هاى لغت و كتاب هاى شرح حديث اهل سنّت ، مراجعه مى كنم.
وى ، بيست كتاب لغت ، ۵۲ كتاب حديث و سيزده كتاب شرح حديث از اهل سنّت را نام برده كه به آنها مراجعه كرده است و مى گويد:
گاهى روايات اهل سنّت را نقل مى كنم تا پاسخ آنها را بدهم و يا بر خود آنها استدلال مى كنم و گاهى براى بيان مورد تقيّه يا تأييد روايات شيعه ، آنها را نقل مى كنم. ۲
علاّمه مجلسى ، درباره علل اين استناد و نقل روايات از كتب اهل سنت مى گويد:
برخى از علماى شيعه ، احاديث را از كتاب هاى اهل سنّت نقل كرده اند، امّا اكنون آن احاديث در كتاب هاى آنان وجود ندارد و يا آن كه آن احاديث با آنچه شيعيان نقل كرده اند، تفاوت فراوان دارد. علّت اين مسئله ، يا اختلاف نسخه هاى احاديث است و يا آن كه اهل سنّت به جهت عناد اين احاديث را از كتاب هاى خود ، حذف كرده اند و به همين

1.براى اطلاعات بيشتر ، ر.ك: يادنامه مجلسى ، ج ۲ ، ص ۲۳۱.

2.بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص ۲۵.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
352

كتب اهل سنّت بكشانند. بسيارى از محدّثان شيعه ، به مطالعه كتب حديثى اهل سنّت پرداختند تا از لابه لاى كتب آنها ، احاديثى را كه در فضايل اهل بيت عليهم السلام آمده ، گردآورى نمايند و براى استفاده عموم ، عرضه نمايند.
سيّد هاشم بحرانى (م ۱۱۰۷ ق) در كتاب الإنصاف فى النصّ على الأئمة الإثنى عشر ، بيش از سيصد روايت كه در نصّ بر امامت دوازده گانه از اهل بيت عليهم السلام در مصادر شيعه و سنّى وارد شده ، گردآورى نمود. ۱
محمّد شفيع بن محمد على استرآبادى (م ۱۱ ق) نيز ، احاديثى را در فضايل امير مؤمنان از كتاب هاى اهل سنّت انتخاب كرد و با ذكر مصدر ، آنها را در مجموعه چهل حديثى جمع آورى نمود . ۲
پالايش منابع حديثى شيعه از ساير روايات ، در نظر علاّمه مجلسى هم كارى ضرورى بود تا جايى كه وى ، درباره مسائل اخلاقى و استحبابى هم بدان ملتزم بود. در بحث «تسامح در ادلّه سنن» كه معمولاً آن را به «احاديث مَن بلغ» مستند مى كنند ، پس از توضيح اين نكته كه چرا در اين مورد مى توان به اخبار ضعيف السند يا مجهول عمل كرد ، از برخى اصحاب اماميّه انتقاد مى كند كه در مسائل اخلاقى و استحبابى به روايات غير امامى مراجعه كرده اند و آنها را در آثار خود آورده اند. به گفته او ، اين كار ، سبب مى شود كه ناخواسته ، برخى بدعت هاى عبادى به حريم احكام فقهى راه يابد. ۳
گلايه علاّمه مجلسى از ابن ابى جمهور احسايى ، از همين نظرگاه است كه وى با آن كه اهل فضل بوده ، در كتاب عوالى اللئالى ، اخبارى را وارد كرده كه راويان آنها افرادى غير امامى بوده اند. ۴

1.الإنصاف فى النص على الأئمة الإثنى عشر ، ص۲۶ .

2.الذريعة ، ص ۴۱۸؛ تكلمة أمل الآمال ، ۹ ، ص ۲۴۶.

3.بحار الأنوار ، ج ۲ ، ص ۲۵۶ ـ ۲۵۷؛ علاّمه مجلسى ، ص ۱۸۹.

4.بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص ۳۱؛ علاّمه مجلسى ، ص ۱۸۹.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
    سایر پدیدآورندگان :
    علی نقی خدایاری و الیاس پور اکبر
    تعداد جلد :
    5
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3950
صفحه از 461
پرینت  ارسال به