از جمله بحرين به ايران بود. ۱ بعد از تأليف كتاب الفوائد المدنيّةى محمّد امين استرآبادى (۱۰۲۶ يا ۱۰۳۳ يا ۱۰۳۶ ق) و اخبارى شدن بسيارى از علماى ايران و عراق ، اين مسلك بيش از همه جا در بحرين رخنه كرد. زين الدين على بن سليمان بن درويش بن حاتم قدمى بحرانى (م ۱۰۶۲ يا ۱۰۶۴ ق) ، اين گرايش را از ايران به بحرين برد ۲ و پس از وى ، عالم فقيه شيخ سليمان ماحوزى بحرينى (م ۱۰۶۲ ق) و بعد از او شاگردان وى ، اين مسلك را در آن بلاد ، توسعه دادند ، به طورى كه بحرين ، مركز اخبارى ها شد.
شبه قارّه هند
نفوذ و توسعه مذهب تشيّع در شبه قاره هند ، به صورت مقطعى و تدريجى حاصل شد و اين مذهب توانست در مدّت سيصد و پنجاه سال (۷۴۸ تا ۱۰۹۸ ق) از جنوب تا شمال و غرب هند ، توسعه يابد. ۳
پيشينه مهاجرت ايرانيان به شبه قارّه هند و پاكستان ، به زمان هجوم چنگيزخان مغول به ايران و بغداد بر مى گردد. ۴ علاوه بر آن ، در اواخر قرن هشتم هجرى ، در قدرتى كه به هدايت و رهبرى شيخ صفى الدين اردبيلى در مقابل تركان عثمانى شكل گرفت ، نقش علماى شيعه در شبه قارّه هند و پاكستان ، مشهود است. ۵
ليكن در ابتداى كار ، مهاجرت به هند ، موقعيّتى را براى شيعيان به ارمغان نياورد؛
1.صفويه در عرصه دين ، فرهنگ و سياست ، ج ۳ ، ص ۱۲۰۷.
2.لؤلؤة البحرين فى الإجازات و تراجم رجال الحديث ، ص ۱۳؛ زمين در فقه اسلامى ، ص ۷۰.
3.مطلع الأنوار احوال دانشمندان پاكستان و هند ، ص ۲۴ (مقدّمه) .
4.شهداء الفضيلة ، ص۱۷۲ . درباره علل وعوامل مهاجرت، دسته هاى مهاجران، شرايط تاريخى ـ اجتماعى و پيامدهاى اجتماعى و فرهنگى مهاجرت ايرانيان به هند ، به طور تفصيل ، ر.ك: مهاجرت تاريخى ايرانيان به هند (قرن هشتم تا هجدهم ميلادى) ، فصل هاى هفتم و هشتم.
5.مطلع الأنوار احوال دانشمندان شيعه پاكستان و هند ، ص۲۴ .
