وى ، درباره مردم ايران و برخورد آنها با پادشاه ، مى نويسد:
ايرانيان ، صادقانه ، فرمان هاى پادشاهان خود را واجب الإطاعه مى دانند و به رضا و رغبت ، فرمان مى بَرَند و به تحقيق مى توان باور كرد كه مردم ايران ، مطيع ترين ملّت نسبت به پادشاه خود مى باشند. ^۱
و در نهايت ، زندگى مردم ايران را در جريان حكومت پادشاهى ، چنين به تصوير مى كشد:
خلقِ ايران بر اين پندارند كه خدا ، از اين جهت آنان را آفريده كه بار پُر مخافت زجر و ظلم پادشاه را بكشند. آنان ، هميشه سرِ تسليم ورضا در پيش دارند و هرگونه عقوبت را بى آن كه خود را گنهكار بدانند ، تحمّل مى كنند. با تغيير پادشاهى هيچ تحوّلى در آنها ايجاد نمى شود، همه كارها در روال طبيعى خود هستند و مردم ، سرگرم كارهاى خويش اند... . ^۲
حال اگر به روند شكل گيرى صفويه بپردازيم، گفتنى است كه خاستگاه حكومت و قدرت سياسى پادشاهان آن ، مديون حلقه هاى مريد و مرادى است ^۳ كه از زمان اَخلاف شيخ صفى الدين اردبيلى ^۴ (م ۷۳۵ ق) ، يعنى خواجه على (م ۸۳۰ ق) ^۵ ، شيخ جنيد (م ۸۶۴ ق) ^۶ و شيخ حيدر (م ۸۹۳ ق) ^۷ به وجود آمده بود.
ليكن ، روند توجّه بيشتر به صوفيان و سپردن عنان حكومت به دست آنان ، با

۲. اين عمل ، تمايز آشكارى بين دولت صفويه و امپراتورى عثمانى ـ كه قدرت عمده جهان اسلام در قرن دهم بود ـ به وجود آورد و به اين ترتيب ، به دولت صفوى ، هويّت ارضى و سياسى داد. ^۱
كوتاه سخن اين كه برقرارى تشيّع اثناعشرى به عنوان مذهب رسمى در كشور ، علاوه بر نگاه داشتن ايران در برابر فشار و تهديدهاى عثمانى در شمال غرب و غرب ، و ازبكان در شمال شرق و شرق ، موجب ايجاد آگاهى هاى بيشتر نسبت به هويّت ملّى و بدين طريق ، ايجاد دولتى متمركز و قوى تر شد.
اين كه حاكمان صفوى چگونه بدين منزلت و اعتبار رسيدند ، سؤالى است كه اساس و زيربناى تشكيل دولت صفويان را مشخص مى كند. به طور كلّى مى توان گفت كه زمينه سازى هاى قبلى و فراهم نمودن بستر در قالب فعّاليت هاى عوام پسند ، ايجاد باور و اعتقاد در مردم مبنى بر اين كه نايب امام و داراى نوعى نيروى مافوق الطبيعه اند ^۲ يا «مخلّد و به ظهور قائم آل محمّد ، متصل»اند ^۳ و يا اين كه «دودمان امامتْ مكان»اند ^۴ و عواملى از اين قبيل ، حاكمان صفوى را براى مردم ، واجب الإطاعه ساخته بود و اين ذهنيت ، آن چنان در آنها رسوخ كرده بود كه تصوّرى بر خلاف آن نمى رفت.
شواليه شاردن ، از شخصيت هاى غربى حاضر در ايران دوره صفوى ، اعتقاد ايرانيان درباره حكومت را چنين بيان مى كند:
در غيبت امام ، حقّ حكومت به يكى از بازماندگان بلافصل امام مى رسد و واجب و لازم نيست كه وى مانند امام ، جامعِ علوم ظاهر و باطن و از هر جهت ، معصوم باشد. ^۵