159
تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري

خود ، نقل مى كند .
از سوى ديگر ، در متن الدلائل البرهانيّة آمده : «يقول عبدالرحمان بن محمّد بن العتائقى ـ عفا اللّه عنه ـ» ۱ كه اين تعبير ، نشانگر آن است كه كتاب از وى است ؛ زيرا احتمال نقل علاّمه حلّى از ابن عتائقى ، به سبب خردسالى وى در زمان حيات علاّمه ، ضعيف است . ۲ محدّث اُرمَوى اين تعبير را از باب نقل اكابر از اَصاغر دانسته و در عين حال ، تصريح كرده كه اگر عالمان [ تراجم ] اين كتاب را به علاّمه حلّى نسبت نداده بودند ، مى گفتم كه از آنِ ابن عتائقى است ؛ چرا كه عبارت يادشده ، ظهور در اين امر دارد . ۳
با توجّه به آنچه ياد شد ، انتساب كتاب به ابن عتائقى ، موجّه تر به نظر مى رسد . بويژه آن كه وى به گزينش متون متقدّم علاقه مند بوده و آثار ديگرى نيز تلخيص نموده است . ۴
به هر روى ، گزينش كننده كتاب ، در ابتداى آن تصريح كرده كه كتاب ابن طاووس را متضمّن ادلّه قاطعى در تعيين موضع مرقد مطهّر اميرمؤمنان عليه السلام يافته و بيشتر آن را با حذف اسانيد و مكرّرات ، گزينش كرده است . ۵ كتاب به سان اصل ، داراى دو مقدّمه و پانزده باب است . از نسخه هاى خطّى كتاب ، نسخه نگارش يافته توسّط محمّدحسين خادم كتابدار ، به سال ۱۰۹۰ق ، موجود در مدرسه شهيد مطهّرى ونسخه موجود در آستان قدس رضوى ، شايان ذكر است . ۶

1.همان ، ص ۸۶۷ .

2.زادروز ابن عتائقى ، دانسته نيست ؛ امّا وى در سال ۷۸۶ ق ، زنده بوده است (ر .ك : رياض العلماء ، ج۳ ، ص۱۰۶) .

3.الدلائل البرهانيّة (الغارات) ، ج۲ ، ص۸۶۷ .

4.ر .ك : الحقائق الراهنة ، ص۱۱۱ .

5.الدلائل البرهانيّة ، ص۸۳۷ .

6.مكتبة العلاّمة الحلّى ، ص۲۹ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
158

منسوب به علاّمه حلّى ، از اين رساله ياد كرده و گفتار وى را نقل كرده است . ۱
محقّق تهرانى ، پس از نقل سخن صاحب رياض ، در دفاع از انتساب كتاب به علاّمه حلّى مى گويد :
وى ، كتاب را رؤيت نكرده است . اگر اسانيد مذكور در آن را مى ديد ، در صحّت انتساب كتاب به وى ، ترديد نمى كرد . ۲
از سوى ديگر ، عالم بزرگوار سيّد احمد بن شرف حسينى قمى ، نسخه الدلائل البرهانيّة را به خطّ خود در قم و به سال ۹۷۸ ق ، از نسخه اى كه بر ظَهر آن دستْ خطّ علاّمه حلّى بوده است ، نگارش كرده است . محقّق تهرانى ، اين نسخه را در تهران رؤيت كرده كه كاتب بر ظَهر آن نوشته كه كتاب ، نگاشته علاّمه حلّى است . وى ، سپس به معرّفى نسخه هاى خطّى ديگر كتاب ، پرداخته است . ۳
ظاهرا منظور وى از اسانيد كتاب الدلائل البرهانيّة ، نقل هاى موجود در آن است كه با يكى از اين تعابير شروع مى شود : «أخبرنى والدى عن الفقيه محمّد بن نما . . .» ۴ ، «أخبرنى الفقيه نجم الدين أبوالقاسم جعفر بن سعيد . . .» ۵ و «أخبرنى الوزير رئيس المحقّقين نصيرالدين محمّد عن أبيه . . .» . ۶ نويسنده الذريعة ، همگى اين افراد را از مشايخ علاّمه حلّى دانسته است .
به نظر مى رسد كه استدلال محقّق تهرانى ، ناتمام است ؛ زيرا اين افراد ، از مشايخ عبدالكريم بن طاووس نيز هستند و اسانيد ياد شده در فرحة الغـَريّ آمده و عينا در الدلائل البرهانيّة نيز تكرار شده . ۷ و نويسنده الذريعة پنداشته كه علاّمه حلّى از مشايخِ

1.أعيان الشيعة ، ج۵ ، ص۴۰۷ .

2.الذريعة ، ج۸ ، ص۲۴۸ (ش۱۰۲۲) .

3.همان جا .

4.فرحة الغرى ، ص۷۷ .

5.همان ، ص۷۹ .

6.همان ، ص۶۷ ، ۸۷ و ۹۳ .

7.اسانيد مذكور در الدلائل البرهانيّه ، به ترتيب در ص ۸۴۹ ، ۸۵۰ و ۸۴۷ آمده است .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
    سایر پدیدآورندگان :
    علی نقی خدایاری و الیاس پور اکبر
    تعداد جلد :
    5
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4029
صفحه از 461
پرینت  ارسال به