371
تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري

كتاب شريف الوافى گرديد ـ از مجموعه ها بى نصيب بوده است.
مجموعه هاى عظيم روايى در اين دوره عبارت اند از:
۱. الوافى ، از ملاّ محسن فيض كاشانى (م ۱۰۹۱ ق).
۲. وسائل الشيعه إلى تحصيل مسائل الشريعة ، از شيخ محمّد بن حسن حرّ عاملى (م ۱۱۰۴ ق).
۳. جوامع الكلم ، از سيّد محمّد بن شرف الدين على ، معروف به ميرزا جزايرى (م بعد از ۱۰۶۸ ق) .
۴. بحار الأنوار الجامعة لدُرَر أخبار الأئمة الأطهار ، از سيّد محمّد باقر مجلسى (م ۱۱۱۱ ق) .
آثار حديثى يادشده ، به «جوامع ثانويه حديث» معروف اند كه همگى در سده يازدهم هجرى پديد آمده اند .

جوامع ثانويه حديث در سده يازدهم هجرى

به دنبال تك نگارى ها و پراكنده كارى هايى كه در حوزه حديث تا اواسط قرن يازدهم هجرى صورت گرفت ، علماى شيعه در صدد فراهم آوردن آثار حديثىِ ماندگار برآمدند و دست به تأليف مجموعه هاى بزرگ حديثى زدند. در اين دوره ، كتب اربعه اوليه حديث شيعه به شكل خاصّى احيا گرديد و كتبى كه بعدها يافته شده بودند ، بر آنها افزون گشت و به عنوان مستدركى بر كتب اوّليه در دلِ جوامع ثانويه آرام گرفت. فلسفه همه اين جامع نويسى ها ، به خاطر ضرورت هاى حاصل شده در زمان هر كدام از آنها بوده و اين كتب ، مكمّل همديگر بوده و داراى سير تكاملى هستند؛ بدين گونه كه ملاّمحسن فيض ، اوّلين گسترده نگار عصر صفويه ، احاديث و روايات كتب چهارگانه حديث شيعه را در يك جا گردآورى مى نمايد . به دنبال آن ، شيخ حرّ عاملى ، براى دستيابى آسان فقها در رسيدن به احاديث فقهى ، تمام روايات فقهى را از كتب چهارگانه استخراج نمود و آن را در كتاب وسائل الشيعة ، گردآورى كرد و كارى كه


تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
370

اوّل آن: «الحمدللّه الذى أعنانا بمعادن حكمته عن زخارف الدنيا و هدانا بفضل رحمته إلى خزائن وحيه محمّد و آله أئمة الهدى» .
۱۶ . الأربعون حديثا (با شرح وبيان) ، از سيّد ميرزا محمّد باقر بن معزّالدين حسين رضوى ، معاصر شيخ حرّ عاملى. ۱
۱۷ . الأربعون حديثا ، از علاّمه محمّد باقر مجلسى (م ۱۱۱۱ ق). ۲ اين احاديث ، از روايت هاى مشكل مربوط به اصول دين ، فروع و اخلاقيات كه در امور دينى مردم لازم باشد ، انتخاب شده و در سفر زيارتى وى به مشهد مقدّس ، براى علماى آن سرزمين ، تدريس شده است.
۱۸ . الأربعون حديثا (فى الامامة) يا سرور الشيعة ، از علاّمه مجلسى. ۳ درباره امامت و شرح آن به زبان فارسى همراه با خاتمه مفيد است ؛ ولى در كتاب شناسى علاّمه مجلسى ، جزو آثار پراكنده و منسوب به وى آمده است. ۴

ب . گسترده نگاشت

يكى ديگر از بخش هاى مربوط به تدوين حديث در قرن دهم و يازدهم هجرى ، جمع آورى مجموعه هاى بزرگى مشتمل بر احاديث كتب اربعه و ديگر متون حديثى شيعه بوده است. گسترده نگاشت هاى اين دوره ، از حيث جامع بودن ، در تاريخ حديث شيعه بى نظير بوده است. بعد از شكل گيرى كتب اربعه حديثى ـ كه تا قرن پنجم به طول انجاميد ـ تاريخ حديث شيعه تا سال ۱۰۶۸ ق ، كه منجر به جمع آورى

1.همان ، ص ۴۱۲.

2.همان ، ص ۴۱۲؛ فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ج ۴ ، ص ۳۴۸؛ فهرست نسخه هاى خطّى كتاب خانه آستان قدس ، مجموعه ش ۱۵۳۱۲.

3.الذريعة ، ج ۱ ، ص ۴۱۱ و ج ۱۲ ، ص ۱۷۴.

4.كتاب شناسى علاّمه مجلسى ، ص ۳۲۴.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
    سایر پدیدآورندگان :
    علی نقی خدایاری و الیاس پور اکبر
    تعداد جلد :
    5
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3927
صفحه از 461
پرینت  ارسال به