285
تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري

تعدادشان قابل توجّه هم بود ـ ۱ با پيدايش دولت صفوى در ايران ، در طول سه قرن (از قرن دهم تا دوازدهم) راهى ايران و برخى راهى هند شدند. ۲
علماى مهاجر كه سردسته آنها على بن عبدالعال كركى ، معروف به محقّق كركى (معاصر شهيد ثانى) بود ، بعد از ورود به ايران در شهرهاى مختلف ، خصوصا مشهد و اصفهان ، مستقر شدند.
اين مهاجران ، برخى تدريس و تأليف را وجهه همّت خود قرار دادند و برخى ديگر ، متصدّى مناصب رسمى دينى شدند. از گروه نخست ، كمال الدين درويش و محمّد بن حسن حرّ عاملى را مى توان نام برد؛ و از گروه دوم ، محقّق كركى ، حسين بن عبدالصمّد عاملى ، على منشار و بهاءالدين عاملى درخور ذكرند كه منصب شيخ الاسلامى يافتند. ۳
به لحاظ اهمّيت بحث ، در مطلبى جداگانه به علل ، چگونگى مراحل و تأثير اين مهاجرت در حكومت صفويه پرداخته ايم.

مهاجرت علماى جبل عامل به ايران در عصر صفوى

درباره مهاجرت علماى جبل عامل به ايران در زمان حكومت صفويه ، دو فرضيه مطرح است:
۱. با روى كار آمدن حكومت صفويه در ايران و قلمداد شدن مذهب شيعه به عنوان مذهب رسمى كشور ، از علماى جبل عامل براى اشاعه فرهنگ دينى دعوت شد.

1.براى تفصيل بحث ، ر. ك: الهجرة العاملية إلى ايران فى العصر الصفوى ، ص ۹۶ ـ ۹۷ . شيخ حرّ عاملى نيز در أمل الآمل ، در گزارش احوال علماى جبل عامل ، بسيارى از ايشان را مى شناسانَد كه در عصر صفوى به ايران آمدند.

2.فهرست نسخ خطّى كتاب خانه مجلس شوراى ملّى ، ايرج افشار و ديگران ، ج ۱۵ ، ص ۱۲۶؛ صفويه در عرصه دين ، فرهنگ و سياست ، ج ۲ ، ص ۸۱۲.

3.علاّمه مجلسى ، ص ۴۵.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
284

بسيارى از آنان براى نشر علوم دينى به سرزمين هاى ديگر از جمله ايران آمده اند.
شيخ حرّ عاملى ، در كتاب أمل الآمل مى نويسد:
از بعضى بزرگان شنيدم كه در عصر شهيد ثانى قدس سره در تشييع جنازه اى واقع در يكى از روستاهاى جبل عامل ، هفتاد مجتهد اجتماع كرده بودند. ۱
حيات علمى و اوضاع داخلى جبل عامل در اين عصر را مى توان از گفته هاى مؤلّف تكملة أمل الآمل به دست آورد. وى ، ضمن تقسيم حيات علمى اين سرزمين به سه دوره، ۲ در توضيح دوره اوّل ـ كه تا اواخر قرن يازدهم هجرى ادامه مى يابد ـ مى نويسد:
حركت هاى علمى در اين دوره اعتبار پيدا كردند ، مدارسِ ميس و عيناثا و... با حضور طالبان علم ، انباشته شدند و در بعلبك ، مدارس كَرك و بعلبك ، آباد گشته و علماى بزرگى به تدريس مشغول شدند. ۳
وى از شخصيت هاى علمى اين دوره به شهيد اوّل (م ۷۸۶ ق) ، شهيد ثانى (م ۹۶۶ ق) ، محقّق كَرْكى (م ۹۴۰ ق) ، شيخ بهايى (م ۱۰۳۱ ق) ، شيخ حرّ عاملى (م ۱۱۰۴ ق) و شيخ على بن يونس نباطى اشاره مى كند.
با شهادت شهيد اوّل (به فرمان حاكمان عثمانى) و شهيد ثانى ، علما و مردم شيعه در اين مناطق ، دچار نوعى تنگ دستى و افسردگى شدند. گروهى از علما ، (همانند: حسن بن زين الدين ، فرزند شهيد ثانى ، و سيّد محمّد عاملى ، نواده شهيد ثانى) ، راه انزوا و پرهيز از فعاليّت آشكار علمى و تبليغى در پيش گرفتند ۴ و گروهى ديگر ـ كه

1.أمل الآمل ، محمّد حسن الحرّ العاملى ، ج ۱ ، ص ۱۵.

2.دوره اوّل از ابتدا تا اواخر قرن يازدهم هجرى ، دوره دوم از قرن دوازدهم تا آخر قرن سيزدهم هجرى ، و دوره سوم از قرن سيزدهم تا به حال (تكملة أمل الآمل ، ص ۴۶۰ ـ ۴۶۱).

3.همان ، ص ۴۶۰.

4.براى تفصيل بحث ، ر. ك: علاّمه مجلسى ، ص ۴۳.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي هشتم تا يازدهم هجري
    سایر پدیدآورندگان :
    علی نقی خدایاری و الیاس پور اکبر
    تعداد جلد :
    5
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3961
صفحه از 461
پرینت  ارسال به