نيازمندى هاى دينى توده مردم در داخل قلمرو حكومت ، حاكمان صفوى نيازمند ابزارهايى بود كه علما توانستند آنها را فراهم نمايند. از جمله اقدامات علما ، اينها بود:
۱. انتقال نُسَخ از بلاد عربى و هند به داخل ايران و استنساخ كتب ، بويژه كتب حديثى ، و گسترش كمّى و كيفى كتاب خانه ها. ^۱
هم زمان با مهاجرت علماى جبل عامل ، بحرين و عراق ، آثار ، نوشته ها و كتاب خانه هاى شخصى آنها به ايران انتقال يافت و اين ، عامل مهمّى در تحوّل فرهنگى ايران عصر صفوى گرديد.
نسخه بردارى از منابع داخل و خارج قلمرو صفويه و انتقال اين منابع به ايران ، كارى رايج و مرسوم گرديد. به دليل وجود بيشتر آثار مخطوط شيعه در عراق ، ^۲ نسخه بردارى از اين آثار ، شدّت بيشترى يافت. شيخ جعفر محبوب ، در توصيف «مكتبة العلويّة»ى نجف مى نويسد :
در اوايل قرن دهم و يازدهم ، رجال علم براى مطالعه و نسخه بردارى به اين كتاب خانه مراجعه مى كردند و در بعضى از كتاب هاى امانتى اين كتاب خانه ، اسامى كتاب دهندگان و كتاب گيرندگان را ديدم... . ^۳
درباره هند ، گفتنى است كه شيخ على منشار ، پدر زن شيخ بهايى ، كتاب هاى بسيارى از هند به ايران آورد كه بعدها جزو كتاب خانه شخصى شيخ بهايى شد . افندى ، درباره اين كتاب ها مى گويد:
شنيدم كه آنها ، چهار هزار مجلّد كتاب بود. اين كتاب ها به ارث به تنها فرزند دختر شيخ على رسيد كه همسر شيخ بهايى شد. شيخ ، آنها را

سياست هاى بعدى حاكمان صفوى ناسازگار مى نمود. اين سياست و انگيزه هاى متعدّدى همچون: متناقض ديدن وجود صوفيان با حكومت خويش ^۱ و يا ظنين شدن برخى (همچون شاه عبّاس اوّل) نسبت به آنان ^۲ و... ، حاكمان صفوى را بر آن داشت تا از قدرت صوفيان بكاهند و به مبارزه با آنان ، قد علم كنند.
بديهى است كه گرفتن چنين تصميمى ، جز با جايگزين نمودن وزنه اى همچون علما و توجّه بيشتر به آنان ، غير ممكن بود. لذا بايد گفت:
با اضمحلال تصوّف ، قدرت قشر نوپاى مجتهدان و ملاّها رو به افزايش نهاد و به حدّى زياد شد كه نفوذ كلام پاره اى از آنان ، در اندكْ زمانى به پاى كلام پادشاه رسيد. ^۳
علما توانستند با صوفيان به مخالفت برخيزند و از همان زمانِ پادشاهى شاه طهماسب (۹۳۰ ـ ۹۸۴ ق) ، تلاش هاى علمى بر ضدّ تصوّف را آغاز نمايند و كتاب ها و ردّيه هاى متعدّدى در اين باب به نگارش درآورند. ^۴
و امّا علما چه كردند؟ بايد گفت: حكومت صفويه ، حيات علمى و فرهنگى خود را مديون عالمانى است كه از نقاط مختلف شيعه نشين (اعم از : جبل عامل ، عراق و بحرين) به ايران آمدند و آن دسته عالمانى كه در ايران بودند .
با گسترش روزافزون حكومت صفوى و استحكام مبانى و پايه هاى آن ، وجود جنگ عقيدتى و فرهنگى با حوزه هاى غير شيعى خارج و احتياج به رفع