درآمد
بعد از آل بويه (۳۲۰ ـ ۴۵۴ ق) تا روى كار آمدن حكومت صفويه (۹۰۷ ق) كه منجر به حاكميت مجدّد شيعه گرديد ، فعّاليت هاى علمى شيعه ، جز در مواردى استثنايى (نظير دوران تساهل و تسامح مغولان در قرن هفتم هجرى) ، در ركود و خفقان بوده است.
دوره صفويه ، يكى از دوره هاى حسّاس تاريخ ايران به حساب مى آيد كه از لحاظ عرضه خدمات علمى ، فرهنگى ، اجتماعى و سياسى ، سرآمد است و از لحاظ جذب و پرورش عالمان پُر كار ، باانگيزه و خالق آثار وزين و ارزشمند ، مطرح بوده و از طرفى، نوع حكومت حاكم ، سلطنتى و دربارى است. لذا تفسير تاريخ اين دوره ، ظرافت خاصّى مى طلبد.
امروزه ، برخى روشن فكران با در نظر گرفتن صِرف ماهيّت حكومت صفويه ، بدون توجّه به زمان و دستاوردهاى اين دوره ، از آن به عنوان حربه اى عليه علماى دين و مذهب ، استفاده كرده ، نزديكى آنها به دربار را نشانه دنياطلبى و ضعف آنها قلمداد مى كنند.
مرحوم دكتر على شريعتى كه نظريه پرداز اين گونه مسائل است ، خود در بيان تحليلى رويدادهاى تاريخ ، به رعايت اصل ظرف زمان و مكان ، اصرار دارد ، هرچند نتيجه گيرى هايى كه در مورد صفويان ، بدانها رسيده است با مقدّمات قبلى مطرح شده توسّط وى ، تناقض دارد. ايشان معتقد است:
