331
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

دیده می‏شود. روایات تفسیری او نیز به همین منوال است. برای نمونه، در تفسیر «الكلمات التی تلقّاها آدم من ربّه فتاب» نقل می‏كند كه آن كلمات، سوگند آدم به حقّ پنج تن آل عبا بوده است.۱

روایات او در متون اهل سنّت نیز شبیه به متون شیعه است. مثلاً روایت نبوی «الناس من شجر شتّی و أنا وعلی من شجرة واحدة»،۲ یا روایت مشهور دوات و صحیفه در هنگام وفات،۳ یا جریانات شورا و غصب خلافت،۴ و یا روایت لعن ابو موسی اشعری،۵ از آن جمله است. خطیب بغدادی به نقل از شاگرد محمّد بن علی، او را در روایت ثقه، مأمون و دارای خردی نیكو معرّفی كرده است.۶ امّا نقل روایات مخالف اعتقادات عامّه توسّط وی سبب شده كه افرادی همچون ابن عدی۷ و ابن حجر۸ وی را متهم كنند و حتّی ابن عدی در بارة او چنین گفته است: «البلاء عندی الحدیث من العطّار. و قال عنده العجائب».۹ این دیدگاه‌های عالمان اهل سنّت و متون روایی موجود از محمّد بن علی بن خلف، این گمانه را تقویت می‏كند كه وی محدّثی شیعی بوده است.

۵. ارتباط حوزه حدیثی بلخ با دیگر حوزه‌‌ها و مدارس حدیثی

الف. مدینه

شماری از راویان بلخی به مدینه می‌آمدند تا از اهل بیت علیهم السّلام بهره گیرند. آوازة علم امام صادق علیه السلام در عصر خویش، به دورترین مكان‌های بلاد اسلامی همانند

1.. الخصال، ص۲۷۰، ح۸.

2.. المعجم الأوسط، ج۴، ص۲۶۳.

3.. همان، ج۵، ص۲۸۵.

4.. همان جا.

5.. لسان المیزان، ج‌۵، ص۲۹۰، ح۹۸۸.

6.. تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۶۹، ح۱۳۱۸.

7.. میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۵۱، ح۷۹۶۲.

8.. لسان المیزان، ج۵، ص۲۹۰، ح۹۸۸.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
330

ب. شاگردان اهل سنّت امامان از بلخ

چند تن از شاگردان و راویان مستقیم اهل بیت علیهم السّلام نیز از اهل سنّت بلخ هستند. مقاتل بن سلیمان خراسانی بلخی۱ از شاگردان امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام و افرادی همچون ابراهیم بن ادهم،۲ سلم بن سالم بلخی۳ (م۱۹۶ق)، عمر بن هارون بلخی۴ (م۱۹۴ق) و مقاتل بن حیّان بكری نبطی بلخی۵ (م۱۵۰ق) از شاگردان امام صادق علیه السلامو شقیق بن ابراهیم بلخی۶ از راویان امام كاظم علیه السلام است.

گفتنی است در میان راویان بلخ، فردی به نام «ابو عبد الله محمّد بن علی بن خلف عطّار كوفی بلخی»،۷ حضور دارد كه از راویان پرحدیث است. وی مورد اعتماد برخی از محدّثان متقدّم شیعه و اهل سنّت بوده است. در شیعه، حمیری قمی (م۳۰۰ق)۸ شاگرد وی بوده و صدوق نیز در كتاب‌های مختلفش بارها با دو واسطه۹ یا بیشتر۱۰ از او روایت كرده است. در میان اهل سنّت نیز طبرانی بارها با یك واسطه از او روایت كرده است.۱۱ محتوای روایات او، بیانگر اعتقادات ویژة شیعی است. برای نمونه، در روایات او فضائل بسیار مهمّی برای اهل بیت علیهم السّلام، حضرت زهرا علیها السلام،۱۲ امام علی علیه السلام،۱۳ ضرورت عصمت امامان علیهم السّلام۱۴ و...

1.. اختیار معرفة الرجال، ج۲‌، ص۶۸۸؛ میزان الاعتدال، ج۴، ص۱۷۵، ش۸۷۴۱؛ مستدركات علم رجال الحدیث، ج۷‌، ص۴۸۵، ش۱۵۱۵۴.

2.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام، ج۱‌، ص۳۲.

3.. رجال الطوسی، ص۲۱۹، ش۲۹۰۱.

4.. همان، ص۲۵۴، ش۳۵۷۶؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۱۸۷ ـ ۱۹۰، ش۵۸۹۹.

5.. رجال الطوسی، ص۳۱۰، ش۴۶۰۱.

6.. دلائل الإمامة، ص۳۱۷ ـ ۳۱۸.

7.. مستدركات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۲۶ ـ ۲۲۷، ش۶.

8.. قرب الإسناد، ص۱۶۲، ح۵۸۹ و ۵۹۱.

9.. معانی الأخبار، ص۱۲۵، ح۱و ص۱۳۲، ح۲.

10.. التوحید، ص۱۸۴، ح۲۱.

11.. المعجم الأوسط، ج۴، ص۲۶۳.

12.. الأمالی، صدوق، ص۳۰۵، ح۳۴۸.

13.. معانی الأخبار، ص۱۳۲، ح۲.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38486
صفحه از 356
پرینت  ارسال به