>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

311

تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

بلخی^۱ (م۱۹۶)،^۲ مقاتل بن حیّان^۳ (م۱۵۰ق در بلخ)،^۴ مقاتل بن سلیمان^۵ بن دوالدوز (/ جوالدوز)^۶ خراسانی (بجلی)^۷ بلخی^۸ (م ۱۵۰ق)^۹ و ابراهیم بن اَدهم (م۱۶۲ق)^۱۰ كه چندی از ایشان همچون ابراهیم بن ادهم، از أئمّة تصوّف، و محدّثان شهیر عامّه اند كه البتّه در متون روایی شیعه، روایاتی از آنان گزارش شده است. همچنین شاگردانِ بلخی‌ امام كاظم علیه السلام كه در این دوران می‌زیستند عبارت اند از: زیاد بن سلیمان بلخی،^۱۱ سعد بن ابی سعید بلخی،^۱۲ سعد بن سعید بلخی^۱۳ و‌ شقیق بن ابراهیم بلخی^۱۴ (م۱۹۴ق).^۱۵

در میان راویان امام كاظم علیه السلام، شقیق بن ابراهیم، یك عالم سنّی است و او را از «زاهدان بزرگ» خوانده‌اند؛ زیرا او مشهورترین استاد صوفی در خراسان بوده و گویا نخستین كسی است كه در خراسان، علوم صوفیه را ترویج كرده است.^۱۶وی در سفر حجّ سال ۱۴۹ق، شیفتة امام كاظم علیه السلام شده و شنیده‌هایش را از ایشان گزارش كرده است.^۱۷

1.. رجال الطوسی، ص۲۱۹، ش۲۹۰۱.

2.. لسان المیزان، ج۳‌، ص۶۳.

3.. رجال الطوسی، ص۳۱۰، ش۴۶۰۱.

4.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام، ج۳‌، ص۲۹۶.

5.. مستدركات علم رجال الحدیث، ج۷‌، ص۴۸۵، ش۱۵۱۵۴.

6.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام، ج۳‌، ص۲۹۷ ـ ۲۹۸.

7.. اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۸۸.

8.. همان جا؛ میزان الاعتدال، ج۴، ص۱۷۵، ش۸۷۴۱.

9.. میزان الاعتدال، ج۴، ص۱۷۵، ش۸۷۴۱.

10.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام، ج۱، ص۳۲.

11.. رجال الطوسی، ص۳۳۷، ش۵۰۱۵

12.. ثواب الأعمال، ص۲۰۸.

13.. رجال الطوسی، ص۳۳۸.

14.. دلائل الإمامة، ص۳۱۷‌، ۳۱۸.

15.. الكامل فی التاریخ، ج۶، ص۲۳۷؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۲۸۰، ش۳۷۴۱؛ الأعلام، ج۳، ص۱۷۱.

16.. الأعلام، ج۳، ص۱۷۱.

17.. دلائل الإمامة، ص۳۱۷‌، ۳۱۸.

تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

310

۱. تعداد محدّثان

سرزمین بلخ، اگرچه در دور‌دست‌ترین نقاط شرقی بلاد اسلام بوده‌‌، ولی راویان بسیاری را پرورش داده است. تنها شمار ِراویان ِاحادیثِ شیعه در مناطق این سرزمین در طول پنج قرن نخست هجری، افزون بر یك‌صد نفر بوده است. از تعداد راویان احادیث در دوره‌‌های مختلف می‌توان دریافت كه سیر صعودی حدیث‌پژوهان بلخ از قرن دوم، آغاز و با حضور امام هشتم در منطقة خراسان، شدّت یافته است. این حضور تا سدة چهارم ـ نسبت به سنّی‌نشین بودن این مناطق ـ چشمگیر بوده است. البتّه گفتنی است كه حركت حدیث‌مدارانة محدّثان بلخی در سدة پنجم متوقّف شد. اكنون با حضور كمّی راویان این منطقه، آشنا می‌شویم.

الف. سدة دوم هجری

در این قرن، منطقة بلخ، دست كم شاهد ۲۲ راوی ِاحادیث شیعه بوده است و بیشتر ایشان برخاسته از مركز بلخ بوده‌اند. این تعداد راوی در سدة دوم، بیانگر زمینه‌‌های مثبت منطقه و ارتباط با مراكز حدیثی است. نامور‌ترین راویان حدیث این منطقه در سدة دوم، ابو خالد كابلی و هشام بن سالم، از یاران برجستة امام سجّاد علیه السلام و امام صادق علیه السلام هستند. اكنون تعداد محدّثان بلخ را به تفكیك شهرهای ایشان بررسی می‌كنیم.

یک. بلخ

نام هفده راوی بلخی مربوط به این دوران، در متون روایی و رجالی شیعه ثبت شده است. برخی از ایشان كه از اصحاب امام صادق علیه السلام هستند، عبارت اند از: ابو عبد الله‏ بلخی،^۱ عمر بن هارون بلخی^۲(م۱۹۴ ق در بلخ)،^۳ سلم بن سالم

1.. الخرائج و الجرائح، ج۱‌، ص۲۹۷ ـ ۲۹۸ .

2.. رجال الطوسی، ص۲۵۴، ش۳۵۷۶.

3.. تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۱۸۷ ـ ۱۹۰، ش۵۸۹۹.

نام منبع :

تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

سایر پدیدآورندگان :

مهدی غلامعلی

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1393

نوبت چاپ :

اول

مختصر و گذرا از «تاریخ حدیث شیعه در خراسان» را بیان نماید. مؤلف، پس از شناسایی راویان، دو تفکیک انجام می‌دهد: نخست، «تفکیک منطقه‌ها و شهرها» و سپس «تفکیک تاریخی». بدین‌سان، کل خراسان بزرگ ـ برابر با تقسیم‌بندی بلاذری ـ به چهار بخش تقسیم می‌شود. ماوراءالنهر، بلخ، مرو و نیشابور. در هر بخش نیز تمامی شهرها یا روستاهای مهم آن، شناسایی می‌شوند و برای هر شهر، فصل ویژه‌ای اختصاص می‌یابد.
آن‌گاه تمام راویان، به ترتیب تاریخی، ذیل نام هر شهر می‌آید. از آن‌جا که دامنۀ تاریخی این پژوهش، تنها پنج سدۀ نخست هجری است، راویان هر سده، در یک گروه و به ترتیب حروف الفبا آمده‌اند. هم‌چنین اگر کسی به بیش از یک شهر در خراسان تعلق داشت، تنها در یک جا معرفی وی آمده است و در مکان‌های دیگر، تنها ارجاع داده شده است.

نتیجه جستجو برای « »