مقدّمه

پژوهش‌های بنیادی در تاریخ حدیث، گام‌های نخست خویش را تجربه می‌کند. بررسی چگونگی شکل‌گیری حدیث شیعه و همچنین بازشناسی فراز و نشیب‌های آن در گذر زمان، بسیاری از پرسش‌ها و نقاط تاریک اندیشه شیعی، جهت‌گیری‌ها، دسته‌بندی‌ها، چراییِ توثیق‌ها و تضعیف‌ها و... را روشن خواهد ساخت. بی‌تردید، فهم صحیح بسیاری از متون حدیثی بر تاریخ‌گذاری آنها استوار است.

در حوزه تشیّع، بازخوانیِ تاریخ حدیث شیعه ـ که خود هویّتی مستقل دارد ـ، کمتر مورد توجّه قرار گرفته است و از این رو، پژوهش‌های کارآمد در تاریخ حدیث شیعه، بسیار پُراهمیت اند.

نگاه تاریخی به حدیث، آثار حدیثی امروز را به میراث کهن پیوند می‌زند و به هم‌پیوستگی جریان حدیث شیعه را می‌نمایاند. با گسترش مطالعات تخصّصی حدیث در دهه‌های اخیر و افزایش رشته‌ها و گرایش‌های علوم حدیث در مراکز آموزش عالی، زمینه تدوین تاریخ حدیث و تحلیل حدیث بر پایه تاریخ فراهم آمد.

تحلیل حدیث بر پایه تاریخ، نیازمند قرار گرفتن حدیث در جایگاه صدور است. پژوهشگران تاریخ حدیث می‌کوشند تا حدیث را به زمان صدور، نزدیک سازند و قرینه‌هایی را که سبب پیدایش حدیث‌ شده‌اند، بیابند. در این نگرش، احادیثی که بر پایه نیاز روز و یا در پاسخ دادن به اندیشه‌ای مشهور در زمان صدور، صادر شده‌اند، از احادیث عام، بازشناسی می‌شوند و در تبیین اندیشه