221
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

راویان بخارایی، همچون محمّد بن اسماعیل برانی۱ و فرزندش محمود، و نوه‌اش سهل، هر سه از راویان احادیث امام رضا‌ علیه السلام در كتاب مسند الرضا علیه السلام هستند.۲

ﻫ. عدم غلو در راویان

در میان راویان شیعیِ ماوراء النهر، خطّ علو، كمتر دیده می‌شود. عالمان این دیار، نوعاً به دنبال معرفی صحیح و بی‌پیرایة شیعه به شیعیان و سنّیان متمایل به شیعه بوده‌اند. تنها در معرفی سه تن از راویان این دیار، عباراتی آمده كه بیانگر اندیشة غلو است كه آنها عبارت اند از:

یک. ابوالفضل جعفر بن معروف سمرقندی (استاد عیّاشی). گفته شده كه جعفر بن معروف۳ در اعتقاداتش از راه اعتدال خارج و راه غلو را برگزیده بود. بر این اساس، در روایات وی هم احادیث صحیح و هم احادیث ناسالم دیده می‌شود.۴ لذا گروهی در نقل روایت از وی توقف كرده‌اند.۵

دو. عبد الرحمان بن احمد بن نهیك سمرقندی، ملقّب به «دحمان» یا «بدحان».۶ اصالتاً از خاندان آل نهیك كوفه است. وی راوی‌ای شیعی است۷ كه احادیثش مشكل داشته۸ و رجالیان در نقل احادیث وی احتیاط می‌كنند.۹ به نظر می‌رسد كه وی غالی بوده است.۱۰ او كتابی با عنوان نوادر نگاشته كه در اختیار

1.. بَرّان، آبادی‌ای در حوالی بخاراست.

2.. مسند الرضا علیه السلام، ص۴۴ ـ ۴۵.

3.. گفتنی است كه وی با جعفر بن معروف، ساكن در كش متفاوت است؛ چه این كه كنیه جعفر بن معروف کشّی، ابومحمّد است و وی ابو الفضل.

4.. رجال ابن غضائری، ج۲، ص۴۵؛ رجال ابن داوود، ص۲۳۵ ـ ۲۳۶.

5.. أعیان الشیعة، ج۴، ص۱۸۷؛ خلاصة الأقوال، ص۳۳۱.

6.. رجال ابن داوود، ص۲۵۶؛ إیضاح الاشتباه، ص۲۰.

7.. رجال النجاشی، ص۲۳۶.

8.. رجال ابن داوود، ص۲۵۶.

9.. رجال ابن غضائری، ج۴، ص۷۴.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
220

سدة سوم هجری)۱ و مقیم بخارا؛۲ احمد بن سهل (ابونصر) فقیه بخارا و راوی روایت ثقلین؛۳ عبد الله بن صالح بخاری (م۳۰۵ق).۴

د. حفظ آثار روایی امام رضا۷

توجّه ویژة راویان سنّی به روایات امام رضا علیه السلام، از مهم‌ترین نكات عالمیان سنّی این منطقه است. شاید همین توجّه بوده كه امروزه روایات امام رضا علیه السلام در بین متون عامّه، بیش از روایات دیگر امامان ـ بجز روایات امام علی علیه السلام ـ است. این توجّه اهل سنّت خراسان، سبب شد كه پاره‌ای از متون مربوط به روایات این امام بزرگوار توسّط ایشان حفظ گردد.

یكی از متون مهم حفظ شده تا به امروز، كتاب مسند الرضا علیه السلاماست. بسیاری از راویان این كتاب، سنّیان منطقة خراسان بوده‌اند و ظاهراً مدّت‌ها این كتاب در بخارا تدریس می‌شده است.

برای نمونه، نور الدین حمزه خدایادی از راویان و دانشمندان سدة پنجم و ششم هجری در بخارا،۵ یكی از راویان كتاب مسند الرضا علیه السلام است.

جالب این جاست كه یكی از سه نسخة این كتاب نیز مشهور به نسخة بخاری است كه در بخارا بوده است. این نسخه در قرن‌های سوم، چهارم و پنجم در بخارا شناخته شده بوده است؛ چه این که حافظ عبد الغافر فارسی (م۵۲۹ هجری) در منتخب السیاق، خبر از نسخه‌ای از كتاب صحیفة الرضا در قرن سوم می‌دهد كه افرادی به نام‌های ابراهیم بخاری و ابن مهرویه، راوی آن هستند. علّامه محمّد‌باقر مجلسی (م۱۱۱۱ق)، این نسخه را در اختیار داشته است.۶ همچنین

1.. تاریخ بغداد، ج۹، ص۳۲۲ ـ ۳۲۳، ش۴۸۶۲.

2.. شیخ صدوق در الخصال روایات متعددی را به واسطة محمّد بن جعفر بندار از وی گزارش كرده است.

3.. المناقب، خوارزمی، ص۱۵۴ ـ ۱۵۵، ح۱۸۲.

4.. ر.ک: الخصال، ص۲۱۰، ح۳۴.

5.. الأنساب، ج۲، ص۳۲۹؛ معجم البلدان، ج۲، ص۳۲۹.

6.. مسند الرضا علیه السلام، ص۳۹ ـ ۴۰.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38287
صفحه از 356
پرینت  ارسال به