207
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

حدیث شیخ صدوق است و صدوق از او با عبارت «رضی الله عنه» یاد می‌كرد.۱ در كتاب‌های صدوق، به محلّ تحمّل حدیث صدوق از وی اشاره‌ای نشده است؛ ولی از آن جا كه سكونت وی ایلاق بوده و صدوق هم از او روایت كرده است و همچنین خود جعفر نیز صاحب كتاب و در شمار مشایخ اجازه بوده است، احتمال دارد كه صدوق به صورت دریافت اجازه، از وی نقل كرده است و در جلسة حدیثی وی حضور نداشته است.

دو. جلسات حدیثی مشایخ صدوق: صدوق در مدّت اقامتش در جلسات حدیثیِ گروهی از اساتید ایلاق شركت كرده و حدیث شنیده است. مذهب این مشایخ، چندان روشن نیست. هر چند می‌توان گمانه‌هایی را در بارة ایشان بررسی كرد. اساتید جلسات حدیث صدوق در ایلاق عبارت اند از: شیخ ابو الحسن محمّد بن عمرو بن علی بن عبد الله البصری؛۲ شیخ ابو نصر محمّد بن حسن بن ابراهیم كرخی كاتب؛۳ شیخ ابو محمّد بكر بن علی بن محمّد بن فضل حنفی شاشی حاكم؛۴ و شیخ ابو الحسن علی بن عبد الله بن احمد اسواری.۵

سه. جلسات حدیثی شیخ صدوق: ابو جعفر محمّد بن علی بن بابویه قمّی معروف به شیخ صدوق، حداقل چهار سال متوالی (۳۶۸۳۷۲ ق) در منطقة ایلاق، ماندگار بوده است. در این مدّت، گذشته از تألیف اثر مهم كتاب من لا یحضره الفقیه، جلسات متعدّدی را نیز برپا كرده است و در جلسات حدیثیِ برخی از اساتید حدیث آن سامان، شركت كرده است.

عالم برجستة ایلاق و بزرگ سادات علوی، ابو عبد الله محمّد بن حسن موسوی معروف به «نعمت» برای بهره‌گیری از شیخ صدوق نزد ایشان آمده است.۶ ابو عبد الله نعمت، دانشمند شیعی مقیم ایلاق، طراح و درخواست‌كنندة

1.. التوحید، صدوق، ص۴۱۷ ـ ۴۱۸.

2.. الخصال، ص۲۰۸ ـ ۲۰۹.

3.. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۵۵ ـ ۱۵۶.

4.. كمال الدین و تمام النعمة، ص۲۹۲.

5.. همان، ص۲۹۲ ـ ۲۹۳.

6.. کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲ ـ ۳.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
206

اعتماد، بی‌نظیر در زمان خودش، ‌پُر‌‌روایت و كثیر العلم» بوده است،۱ بنا بر این، طبیعی است كه انتقال این روایات به شاگردان یا از طریق جلسات حدیثی بوده و یا نهایتاً به صورت اجازه بوده است.

به نظر می‌رسد که در كش و سمرقند، جلسات متعدّد دیگری نیز وجود داشته كه با بررسی‌های بیشتر می‌توان به آنها دست یافت. اگر تنها مشایخ كشّی در رجالش را برشماریم و بر این باور باشیم كه كشّی در جلسات درس، آن روایات را فرا گرفته است، شمار جلسات حدیثی وی افزون بر پنجاه جلسه خواهد شد.

گذشته از این، رجالیان، شماری از راویان ساكن كش را كثیر الروایة خوانده‌اند. طبیعی است كه بارزترین شیوة انتقال روایت در گذشته، جلسات حدیث بوده است. برای نمونه، جبریل بن احمد فاریابی۲ و علی بن محمّد بن فیروزان،۳ از جمله كسانی هستند كه افتخار كثیر الروایه بودن را دارند. در توصیف جبریل بن احمد آمده است: «كان مقیماً بكش كثیر الروایة عن العلماء بالعراق و قم و خراسان». این گزاره می‌تواند بر جلسات او نیز دلالت كند.

ایلاق: در ایلاق، جلسات حدیثی متعدّدی برگزار می‌شده است. این جلسات، نوعاً در سدة چهارم هجری بوده است. در این جا به برخی از مشایخ این جلسات اشاره می‌كنیم:

یک. جعفر بن علی بن احمد قمّی ایلاقی (ابو محمّد): وی از فقهای قمّی است كه در ایلاق سكونت گزیده بود. او دانشمندی ثقه۴ و از مشایخ اجازه۵ به شمار می‌رفت. شیخ طوسی، او را معروف به «ابن رازی» دانسته و در شمار راویان با واسطه از معصومان علیهم السّلام آورده است.۶ جعفر بن علی قمّی ایلاقی، استاد

1.. رجال الطوسی، ص۴۲۱، ش۶۰۷۴.

2.. همان، ص۴۱۸، ش۶۰۴۲.

3.. همان، ص۴۲۹، ش۶۱۶۴.

4.. رجال ابن داوود، ص۸۶، ش۳۱۲.

5.. مستدركات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۷۲.

6.. رجال الطوسی، ص۴۱۸، ش۶۰۳۶.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38675
صفحه از 356
پرینت  ارسال به