به بخارا فرا خواند.^۱

صُغد (شهری بین بخارا و سمرقند): یك راوی. نام وی، احمد بن محمّد بن عبد الله صغدی (استادِ مشایخ صدوق) است.^۲

سمرقند و كَش: هجده راوی. در میان این افراد، حیدر بن محمّد بن نعیم سمرقندی^۳ (محدّث پُر‌‌كار شیعی)، محمّد بن مسعود عیّاشی^۴ (دانشمند بزرگ شیعه)، و فرزندش جعفر بن محمّد بن مسعود^۵ (ابن العیّاشی)^۶ و محمّد بن عمر بن عبد العزیز، نویسندة كتاب مشهور الرجال به چشم می‌خورد.

شاش (چاچ): دو راوی. بكر بن علی بن محمّد بن فضل شاشی حاكم، یكی از ایشان است كه صدوق از او در همین منطقه، روایت مشهور كمیل بن زیاد را شنیده است.

ایلاق: هفت راوی. شیخ صدوق و شش راوی دیگر در منطقة ایلاق را می‌توان از محدّثان آن سامان دانست. گفتنی است که پنج نفر از ایشان از اساتید صدوق و یك نفر دیگر شاگرد صدوق بوده است. مهم‌ترین فرد در میان مشایخ صدوق، جعفر بن علی بن احمد از فقهای قمّی است كه در ایلاق سكونت گزیده بود.

فَرْغانَه‌: ده راوی كه هفت نفرشان از مشایخ حدیث شیخ صدوق بوده‌اند.

اَخسیکث (أخسِیكت)، از توابع فرغانه‌: یک راوی. او محمّد بن جعفر بندار فقیه^۷ (استاد شیخ صدوق) است.

راویان شیعه كش در این دوره، عبارت اند از: ابراهیم بن نصیر كشّی^۱ (دانشمند ثقه و محدّث پُر‌روایت شهر كش)؛ ابو محمّد جعفر بن معروف كشّی^۲ (راوی، عابد و وكیل از جانب ظاهراً ناحیة مقدّسه در شهر كش)؛ حمدویة بن نصیر كشّی^۳ (محدّث مورد اعتماد)؛ و محمّد بن نصیر^۴ (راوی ثقه، جلیل القدر و كثیر العلم شهر كش).

د. سدة چهارم هجری

مجموع راویان ماوراء النهر در سدة چهارم هجری، ۶۲ نفر هستند كه به تفكیك شهرهایشان عبارت اند از:

اُسرُوَشَنَه (اُشرُوسَنَه): یك راوی. نام وی، عمار بن حسین بن اسحاق مشهور به اسروشنی (استاد شیخ صدوق) است.^۵

بخارا: ۲۱ راوی. دو تن از راویان مشهور بخارا در این دوران عبارت اند از: حسین بن علی بن محمّد قمّی، معروف به ابو علی بغدادی (استاد شیخ صدوق) از مرتبطین با حسین بن روح،^۶ نایب امام عصر علیه السلام و شیخ نجم الدین ابو سعید محمّد بن حسن بن محمّد بن احمد بن علی بن الصلت قمّی،^۷ از دانشمندان معاصر شیخ صدوق در بخارا.

حضور شیعه و محدّثان شیعی در بخارا سبب شد كه در همین دوران، حدیثجویِ پُر‌‌سفری همچون ابو مفضل شیبانی^۸ (از راویان پُر‌ حدیث شیعه)^۹ را