فصل سوم: نقش ماوراء النهر در نشر حدیث شیعه تا سدة پنجم۱
درآمد
این فصل، بر آن است تا تاریخ حدیث شیعه را در محدودة زمانی پنج قرن نخست هجری در بخشی از آسیای میانه (ماوراء النهر) بررسی كند.
در فصل اوّل، گذشت كه ماوراء النهر، در روزگار كهن، دارای هشت ولایت (استان) بوده است. این استانها عبارت بودهاند از: اُسرُوَشَنَه،۲ بخارا، صُغد (ولایت صغد خود دارای شهرهای: اربنجن،۳ اشتیخن، دبوسیه۴ و سمرقند بوده است)، كشانیه، شاش یا چاچ۵ (كه خود دارای سه شهر اسفیجاب،۶ ایلاق و شاش بوده است)، فرغانه، كش۷ و نسف۸.۹
1.. این فصل، با اندكی تغییر با عنوان مقاله «نقش آسیای میانة كهن در نشر حدیث شیعه»، در فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم حدیث، (ش ۵۸) به چاپ رسیده است.
2.. این ولایت، اكنون با نام «اوراتپه» در كشور ازبكستان است (فرهنگنامۀ تطبیقی نامهای قدیم و جدید مكانهای جغرافیایی ایران، ص۲۶).
3.. این شهر، اكنون با نام «ربنجن» در حوالی سمرقند از كشور ازبكستان است (همان، ص۲۲).
4.. این شهر، اكنون با نام «ضیاء الدین» در كشور ازبكستان است (همان، ص۷۱).
5.. این ولایت ـ كه عربها آن را اینگونه میخواندند ـ همان شهر «تاشكند» پایتخت كشور ازبكستان است (همان، ص۱۰۰).
6.. این شهر، اكنون با نام «سیرام» در كشور قزاقستان است (همان، ص۲۶).
7.. این ولایت، اكنون با نام «شهر سبز» در كشور ازبكستان است (همان، ص۱۲۲).
8.. این ولایت، اكنون با نام «قرشی» در كشور ازبكستان است (همان، ص۱۴۶).
9.. ر.ک: أرباع خراسان، ص۴۴۷ ـ ۵۵۶.