165
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

سهولت كار سعی می‌كنیم كه كتاب‌ها را به صورت موضوعی دسته‌بندی كنیم. گفتنی است كه در دسته‌بندی زیر، قدری تسامح شده؛ چه این كه به روشنی موضوع تمام كتاب‌ها روشن نیست.

کتاب‌هاي كلامی: كتاب التوحید، كتاب النبوة، كتاب إثبات الوصیة لعلی علیه السلام، كتاب إثبات خلافته، كتاب إثبات النص علیه، كتاب إثبات النص علی الأئمة [علیهم السّلام]، كتاب المعرفة فی فضل النبی و أمیر المؤمنین و الحسن و الحسین علیهم السّلام، كتاب الفرق، كتاب خلق الإنسان، كتاب الرسالة الأولة فی الغیبة، كتاب الرسالة الثانیة، كتاب الرسالة الثالثة، كتاب الرسالة فی أركان الإسلام، كتاب جامع حجج الأنبیاء، كتاب جامع حجج الأئمة [علیهم السّلام]، كتاب الرجعة، كتاب الهدایة،۱ كتاب دعائم الإسلام، كتاب الغیبة كبیر، كتاب دین الإمامیة، كتاب الإعتقادات رسالة فی الغیبة إلی أهل الری و المقیمین بها و غیرهم.۲

کتاب‌هاي حدیثی: كتاب مدینة العلم، كتاب العرض علی (فی) المجالس، كتاب علل الشرائع، كتاب ثواب الأعمال، كتاب عقاب الأعمال، كتاب الأوائل، كتاب الأواخر، كتاب المدینة و زیارة قبر النبی و الأئمة علیهم السّلام، كتاب زیارات قبور الأئمة [علیهم السّلام‏]، كتاب اللقاء و السلام، كتاب صفات الشیعة، كتاب فی زیارة موسی و محمّد عليهما السلام، كتاب جامع زیارة الرضا علیه السلام، كتاب معانی الأخبار، كتاب مصادقة الإخوان، كتاب فضائل جعفر الطیار، كتاب فضائل العلویة، كتاب السنة، كتاب الفوائد، كتاب الإنابة، كتاب الضیافة، كتاب التاریخ، كتاب علامات آخر الزمان، كتاب فضل الحسن و الحسین علیهما السلام، كتاب رسالة فی شهر رمضان جواب رسالة وردت فی شهر رمضان،۳ كتاب الفضائل، كتاب المواعظ، كتاب المصادقة، كتاب الخواتیم، كتاب غریب حدیث النبی و الأئمة علیهم السّلام، كتاب الحذاء و الخف، كتاب حذو النعل بالنعل، رسالة فی أركان الإسلام إلی أهل المعرفة و الدین، كتاب

1.. همان ‌جا.

2.. الفهرست، طوسی، ص۴۴۲.

3.. رجال ‏النجاشی، ص۳۸۹، ش۱۰۴۹.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
164

سابقه نداشته است. از دلایل نقل این گونه‌ای در این کتاب را می‌توان سرعت‌بخشی در تألیف و صرفه‌جویی در نوشت‌افزار دانست. همچنین صدوق در ایلاق از کتاب‌خانة غنی خود محروم بوده است و طبیعتاً این روایات را به مدد حافظة خویش و ۲۴۵ کتاب تألیفی‌اش که همراه داشته، نگاشته است.

گذشته از روایاتی که صدوق سند آنها را در مشیخه آورده، تعدادی از روایات نیز در کتاب دیده می‌شود که مرسل‌اند و منبع و اسناد آنها در مشیخه نیامده است. بی‌تردید، شخصیتی مانند صدوق که روایات را همواره مسند نقل می‌کند، اگر به سند آنها دسترسي داشت، کوتاهی نمی‌کرد و با سند کامل گزارش می‌کرد؛ امّا از آن جا که وی در دوردست‌ترین بلاد اسلامی، این اثر را خلق کرده است، تنها از حافظة خویش و معدود آثاری که همراه داشته، روایت آورده است و از سوی دیگر، به صدور حتمی روایات مرسل موجود در اثر هم اطمینان داشته، لیکن اسناد آن را فراموش کرده بوده است.

بنابراين صدوق بايد حداقل چهار سال متوالی (۳۶۸ ـ ۳۷۲ق) در منطقة ایلاق ماندگار شده باشد تا ابو عبد الله نعمت، ۲۴۵ کتاب او را استنساخ و چه بسا بر شیخ (و یا بالعکس) قرائت کرده باشد. از سوی دیگر، شیخ نیز فرصت گردآوری، تبویب و نگارش حدود شش هزار روایت را در ۶۶۶ باب۱ در چهار مجلّد و سپس تدریس کامل آن را یافته باشد. شاید یکی از دلایل آن که نجاشی، او را سرشناس شیعه در خراسان می‌شمارد، همین حضور تقریباً درازمدّت وی در مناطق ماوراء النهر بوده باشد.

تألیفات: شیخ الطائفه در كتاب الفهرست خود می‌نویسد كه تعداد کتاب‌هاي صدوق، حدود سیصد تصنیف است. نجاشی نیز او را صاحب کتاب‌هاي بسیار دانسته است۲ و از ذكر تعداد، خودداری كرده است. اسامی کتاب‌هاي وی را ابتدا از رجال نجاشی و سپس در ادامة آنها از فهرست طوسی بیان می‌كنیم. برای

1.. ر.ک: الذریعة، ج۲۲، ص۲۳۲.

2.. رجال‏ النجاشی، ص۳۸۹، ش۱۰۴۹.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38636
صفحه از 356
پرینت  ارسال به