159
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

مکان دوم: ری. نجاشی، ابن بابویه را ساکن (نزيل) ری دانسته است؛۱ چه این که صدوق به درخواست برخی از بزرگان حکومت، برای سکونت به ری آمد. آنچه از کلمات صدوق در کتاب کمال الدین برداشت می‌شود، آن است که وی به سال ۳۴۷ق، در ری ساکن بوده و سفرهای بعدی‌اش به خراسان، عراق، مکّه و... از ری انجام شده است.۲ بنا بر اين، موطن اصلی صدوق حداقل در ۳۴ سال آخر عمرش ری بوده است. وي سرانجام در سال ۳۸۱ ق، به جوار حق پيوست و پیکر پاک او در ری به خاک سپرده شد.۳ امروزه به آن منطقه ـ كه در شمال شهر ری و جنوب شهر تهران است ـ «مقبره ابن بابویه» گفته می‌شود.

مکان سوم: خراسان. نجاشی و به تبع او ابن داوود و علّامه حلّی، شیخ صدوق را سرشناس طائفة امامیه در خراسان معرفی کرده‌اند.۴ آنان دلیل این انتساب را بیان نكرده‌اند؛ امّا چندین احتمال قابل توجّه است:

احتمال اوّل این كه در روزگاران قدیم به ایرانیان و بویژه كسانی كه آن سوی ری می‌زیستند، خراسانی می‌گفتند و چون وی در ایران زندگی می‌كرده، او را «وجه الطائفة الامامیه بخراسان» دانسته‌اند. به تعبیر دیگر، خراسانی یعنی ایرانی یا ساكن ایران.

احتمال دوم، از آن جا كه نجاشی و ابن داوود و علّامه حلّی، هر سه عرب بودند، بیشتر به انساب عرب‌ها آگاه بودند و از ایران، اطلاعات چندانی نداشتند؛ بنا بر اين، آنها خراسان را تعمیم داده و شامل قم و ری نیز دانسته‌اند. مؤیّد این نظریه، آن است كه شیخ طوسی كه خود خراسانی است، وی را خراسانی ندانسته است.

احتمال سوم آن است كه در میان عجم، فردی والاتر از وی در امامیه نبوده است و از آن جا كه بیشتر عجم‌های مسلمان در خراسان بوده‌اند، او را سرشناس عجم‌های امامیه معرفی كرده‌اند.

1.. رجال ‏النجاشی، ص۳۸۹، ش۱۰۴۹.

2.. کمال الدین و تمام النعمة، ص۳.

3.. رجال‏ ابن ‏داوود، ص۳۲۴، ش۱۴۲۵.

4.. رجال ‏النجاشی، ص۳۸۹، ش۱۰۴۹.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
158

می‌خواندند. پدر شیخ صدوق، معاصر و مرتبط با حسین بن روح ـ نایب سوم امام مهدی علیه السلام ـ است.۱ او در نامه‌ای از امام عصر می‌خواهد که صاحب فرزند شود. به دعای امام علیه السلام خدا دو پسر به نام‌های ابو جعفر محمّد و ابو عبد الله حسین، عطا می‌کند. از این رو، شیخ صدوق همواره به این مطلب افتخار می‌کرد و می‌گفت: «أنا ولدت بدعوة صاحب الأمر علیه السلام؛ من به دعای امام عصر علیه السلام متولّد شده‌ام».۲

شیخ صدوق را با عباراتی نظیر: «شیخنا و فقیهنا»،۳ «كان جلیلاً»۴ و «جلیل القدر»۵ ستوده‌اند.

انتساب صدوق به خراسان

صدوق را به سه مکان منسوب دانسته‌اند: قم، ری و خراسان.

مکان نخست: قم. شهرت صدوق، به قمی بودن است. بر این اساس، وی را همواره در کتب رجال چنین خوانده‌اند: محمّد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه القمی.

قمی بودن وی از آن جهت است که در درجة اوّل، پدر وی بزرگ اهل قم بود و در درجة دوم، خود او نیز در قم چشم به جهان گشوده بود. همچنین عمده تحصیل و تدریس صدوق در قم شكل گرفته و منش و تفکّر او نیز کاملاً پیرو مکتب قم و چه بسا او و اساتیدش ـ همانند ابن ولید ـ از بنیان‌گذاران اندیشه حدیثی قم به شمار آیند.

1.. رجال ‏النجاشی، ص۲۶۱.

2.. همان ‌جا.

3.. همان، ص۳۸۹، ش۱۰۴۹.

4.. الفهرست، طوسی، ص۴۴۲.

5.. رجال ‏الطوسی، ص۴۳۹، ش۲۵.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38710
صفحه از 356
پرینت  ارسال به