157
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

[۹۶ ]. محمّد بن حسن بن ابراهیم كرخی (ابو نصر)

ابو نصر محمّد بن حسن بن ابراهیم كرخی، معروف به كاتب، یكی دیگر از اساتید شیخ صدوق در منطقة ایلاق است.۱ به نظر می‌رسد كه وی بیشتر علاقه‌مند به شعر و ادبیات بوده تا علوم دیگر؛ چه این كه مطالبی را كه صدوق از وی نقل كرده است، نقل اشعار است. براي نمونه، در گزارشی او نقل می‌كند كه وقتی ابو نؤاس، امام رضا علیه السلام را می‌بیند، در رثای امام، اشعاری را بر زبان جاری می‌سازد.۲ همچنین خود محمّد بن حسن كرخی برای صدوق نقل می‌كند كه بر روی قبر دعبل خزاعی، چه اشعاری نگاشته شده است.۳ او خود قبر دعبل را مشاهده كرده بود. بنا بر اين، با توجّه به این كه در روایات و کتاب‌هاي رجالی، نامی از وی نیامده است، احتمالاً او نویسنده و یا مستنسخی علاقه‌مند به اشعار و لطایف بوده است.

گفتنی است كه بعضی از محقّقان معاصر پنداشته‌اند كه محمّد بن حسن كرخی ـ كه در اسناد روایات صدوق در كمال الدین و خصال آمده است ـ، عنوان دیگری برای محمّد بن حسن بن ابراهیم كرخی است و بنا بر اين، این دو عنوان، متّحد هستند؛۴ حال آن‌که محمّد بن حسن كرخی در طبقة مشایخِ مشایخ صدوق بوده و از اصحاب امام حسن عسكری علیه السلام است و همواره جناب صدوق به واسطة اساتیدی همچون علی بن حسن بن فرج مؤذن، از او روایت نقل می‌کند.۵

[۹۷ ]. محمّد بن علی قمی (ابو جعفر شیخ صدوق)

ابو جعفر محمّد بن علی قمی، معروف به شیخ صدوق، فرزند عالم جلیل القدر ابو الحسن علی بن حسین بن بابویه است. پدرش در عصر خودش بزرگ‌ترین استاد حدیث، پیشوا و فقیه دانشمندان قم بود، به گونه‌ای که او را «شیخ القمیّین»

1.. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۵۵ ـ ۱۵۶، ح۱۱.

2.. همان ‌جا.

3.. همان، ص۲۹۸، ح۳۷.

4.. مستدركات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۱۹.

5.. كمال الدین و تمام النعمة، ص۴۳۲، ح۹ و ص۴۳۴، ح۱.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
156

ب. ابو عبد الله از ذهن جوّال و نبوغ نیكویی برخوردار است. پیشنهاد همانندسازی كتابی از حوزة طب در حوزة حدیث، خود بیانگر این جولان فكری و اندیشه طرّاح است. او در واقع، خواستار كتابی با عنوان خودآموز فقه بوده است.

ج. ابو عبد الله به حق، طالب علم است؛ چراكه با توجّه به نسخه‌برداری از بیشتر کتاب‌هاي صدوق ـ كه تا آن زمان حدود ۲۴۵ اثر بوده ـ و نيز سماع آنها از خود مؤلّف، همچنان طالب نگارشی جدید است. جالب این جاست كه او منتظر می‌ماند تا صدوق، كتاب جدیدش را تألیف كند و مؤلّف نیز وقتی تشنگی ابو عبد الله را در می‌یابد، كلّ كتاب را در ایلاق تدوین و از ابتدا تا انتها برای این عالم دانش‌طلب قرائت می‌كند.

در پایان یكی از نسخ خطی كتاب من لایحضره الفقیه چنین آمده است:

یقول محمّد بن علی بن [الحسین بن] موسی بن بابویه القمی مصنّف هذا الكتاب: قد سمع السید الفاضل أبو عبد الله محمّد بن الحسن العلوی الموسوی المدینی المعروف بنعمة أدام الله تأییده و توفیقه و تسدیده هذا الكتاب من أوله إلی آخره بقراءتی علیه، و رویته عن مشایخی المذكورین و ذلك بأرض بلخ من ناحیة إیلاق، و كتبت بخطی حامداً لله و شاكراً و علی محمّد و آله مصلّیاً و مسلماً، آمین یا رب العالمین.۱

اتمام این قرائت در تاریخ ذی‌قعدة سال ۳۷۲ ق در ایلاق بوده است.۲ بنا بر اين، شیخ صدوق به خاطر سرعت در نگارش، از بیان اسناد خودداری كرده و این اثر را به یاریِ حافظة خویش و ۲۴۵ كتابی كه از خود به همراه داشته، نگاشته است و ظاهر مطلبْ آن است كه كلّ كتاب در ایلاق تدوین و در همین مكان، تدریس شده است.

1.. همان، ج۴، ص۵۳۸ ـ ۵۳۹.

2.. همان، ج۴، ص۵۳۸ ـ ۵۳۹ (پاورقی).

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38415
صفحه از 356
پرینت  ارسال به