از او نقل كرده است؛ یعنی چیزی حدود ۴ درصد از كل روایاتش در این كتاب.

آنچه مهم است این كه تعبیر نجاشی، بیانگر تأثیر شگرف ابن اشكیب بر عیّاشی است و با توجّه به این كه او متكلّم و نویسنده‌ای توانمند در سمرقند و كش بوده، طبیعی است كه عیّاشی از این عالم بزرگ دیارش بهره‌های بسیار برده باشد و چه بسا تشرّف وی به تشیّع نیز حاصل مباحثات با ابن اشكیب بوده باشد. چنانچه در توصیف زندگانی ابن اشكیب گفته‌اند كه او دانشمندی متكلّم و مؤلّف بوده، و در مناظره و علم کلام، بسیار توانمند بوده است. حتّی حاكم بلخ ابن ابی شور، كافرانی را كه طالب مناظره در دین بودند، نزد وی می‌فرستاد.^۱

ـ جعفر بن احمد بن ایّوب سمرقندی

این دانشمند شیعیِ مقیم در سمرقند و كش، یكی دیگر از اساتید عیّاشی است. رجالیان در توصیف وی گفته‌اند كه او استاد روایت عیّاشی بوده است. به نظر می‌رسد كه وی نیز از اساتید مؤثّر عیّاشی بوده باشد.

نكات مشترك بین این دو استاد عیّاشی، آن است كه هر دو از ساكنان سمرقند و كش بوده‌اند و اگر نام محمّد بن نصیر كشّی را ـ كه یكی از مهم‌ترين اساتید عیّاشی است ـ به این دو نفر اضافه كنیم، در می‌یابیم كه عیّاشی، بیشترین دوران تحصیلش را در همان محل زندگی‌اش گذرانده است. جالب این جاست كه تقریباً تمام ـ یا بیشتر ـ شاگردان او نیز از اهالی همین منطقه بوده‌اند. بنا بر اين می‌توان حدس زد كه بیشتر دوران تحصیل عیّاشی و تمام دوران تدریس او، در ماوراء النهر بوده است.

نكتة مشترك دیگر بین ابن اشكیب و جعفر بن احمد بن ایّوب سمرقندی، این است كه هر دو، كتابی با عنوان كتاب الرد علی من زعم أن النبی صلی الله علیه و اله كان علی دین قومه قبل النبوة داشته‌اند كه شاید بیانگر آن باشد كه چنین خطّ انحرافی‌اي در بین مردم آن دیار وجود داشته كه عالمان شیعی، در صدد پاسخگویی به آن بوده‌اند.

قلانسی؛ فضل بن شاذان و.... تقریباً تمام این افراد، ثقه و مورد اعتماد عالمان شیعی هستند.

گذشته از اساتید یاد شده، نام تعداد دیگري از اساتید وی در دامنة كتب اربعه و وسائل الشیعة وجود دارند كه ناشناخته و یا ضعیف هستند، مانند: آدم بن محمّد بلخی؛ اسحاق بن محمّد بن احمد نخعی؛ ابو العباس بن مغیره؛ احمد بن منصور خزاعی؛ ابراهیم بن محمّد بن فارس. مجموع روایات این افراد مجهول و ضعیف در میان روایات عیّاشی در دامنة ياد شده، كمتر از ده درصد است.

به نظر می‌رسد در صورتی كه در میان اساتید عیّاشی، راویان ضعیف هم وجود داشته است، یا باید پذیرفت كه تعدادشان اندك بوده و نجاشی مبالغه كرده كه گفته نقل از ضعفا بسیار داشته است و یا این كه در سده‌های چهارم و پنجم توسط محدّثان و نویسندگان جوامع، پالایش شده و آن روایات ضعیف، به دست ما نرسیده‌اند.

شاگردان مهم: محمّد بن عمر بن عبدالعزیز كشی (۵۰ درصد) و فرزند عیّاشی جعفر بن محمّد بن مسعود (۳۲ درصد).

اكنون همین بررسی و شناخت اساتید و شاگردان وی را در کتاب‌هاي رجالی شیعه (كتب اصلی) پی می‌گیریم:

اساتید عیّاشی در كتب رجال

در کتاب‌هاي رجالی، افراد زیر به عنوان اساتید عیّاشی معرفی شده‌اند:

ـ حسین بن اشکیب

دانشمند بزرگ خراسان و صحابة امام هادی علیه السلام و امام حسن عسكری علیه السلام.

گویا عیّاشی، بسیار تحت تأثیر حسین بن اشکیب، بوده و بسیاری از روایاتش را از او نقل می‌كرده است. چنانچه نجاشی در توصیف حسین بن اشكیب می‌نویسد: «روی عنه العیّاشی و أكثر (فأكثر) و اعتمد حدیثه».^۱

البته در روایات باقی مانده از عیّاشی، این كثرت نقل از ابن اشكیب دیده نمی‌شود. چنانچه در بین ۷۱۸ روایت عیّاشی در وسائل الشیعة، تنها پنج روایت را