123
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

جهت است كه عیّاشی و كلینی، همدوره بوده‌اند و نقل روایت از راوی همعصر در بین مشایخ، معمولاً انجام نمی‌شده است.

گفتنی است كه روایات صدوق و طوسی از کتاب‌هاي عیّاشی بوده است. آنچه در این جا مخاطب حدیث‌شناس را شگفت‌زده می‌كند، آن است كه اگر عیّاشی کتاب‌هاي متعدد داشته و روایات بسیاری را گزارش كرده، پس چرا نویسندگان كتب اربعه، از روایات او چندان استفاده نكرده‌اند؟! پيش از اين گذشت كه كلینی به جهت طبقه و زمان نمی‌توانسته از او روایت كند؛ ولی به نظر می‌رسد كه كم‌توجّهی صدوق و طوسی به جهت كثرت نقل عیّاشی از ضعفا بوده است و آنان ترجیح می‌دادند که متون روایات عیّاشی را از طرق دیگر گزارش کنند.

تأمّلی در اساتید و شاگردان مؤثّر عیّاشی

بی‌تردید، عیّاشی شاگردان متعدّد و اساتید قابل توجّهی داشته است. بازشناسی برخی از آنان به یاریِ روایات برجای مانده از وی و یا کتاب‌هاي رجال، ممكن است. گذشته از كتاب تفسیر وی ـ كه اساتید او را می‌توان شناسایی كرد ـ، برخی كتاب‌ها از جمله: کتاب‌های شیخ صدوق، و شیخ طوسی و وسائل الشیعة نیز در این جهت می‌تواند به محقّقان كمك كند.

براي نمونه، با نگاهی به روایات عیّاشی در كتاب وسائل الشیعة ـ كه حدود ۷۱۸ روایت بود ـ دریافتیم كه در روایات این كتاب ـ كه می‌تواند نمونة خوبی برای یك آمار تخمینی باشد ـ اساتید و شاگردان مهم وی عبارت‌اند از:

اساتید مهم: محمّد بن نصیر كشی(۵/۱۴ درصد)؛ علی بن الحسن بن علی بن فضال(۵/۸ درصد)؛ علی بن محمّد بن فیروزان قمی(۸ درصد)؛ جعفر بن احمد بن ایوب سمرقندی (۸ درصد). هرچند كسی مثل ابن فضال، فطحی است؛ ولی وثاقت او مورد تأیید بسیاری از عالمان علم رجال است.

دیگر اساتید عیّاشی در این دامنه عبارت‌اند از: حمدویه بن نصیر؛ عبد الله بن محمّد بن خالد طیالسی؛ حسین بن اشكیب مروزی؛ محمّد بن احمد حمدان


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
122

دانسته‌اند؛ بنا بر اين، او غیبت صغرا (۲۶۰ ـ ۳۲۹ ق) را درک کرده است. این تاریخ را می‌توان از زمان حیات اساتید وی فضل بن شاذان و حسین بن اشکیب و شاگرد کوشایش ابو عمرو محمّد بن عمر کشّي به دست آورد.

سه. مذهب

عیّاشی در ابتدا سنّي بود و حتی در مجالس حدیث عامّه شركت می‌كرد و در دورة تحصیل، احادیث بسیاری از عالمان سنّي را شنید؛۱ امّا خداوند، او را موفق كرد تا راه درست را بیابد و شیعه گردد.۲

چهار. اساتید

عیّاشی، اساتید بسیاری را درك كرده است. او كه بیش از دویست اثر روایی خلق كرده، طبیعی است كه برای نقل روایات این كتب باید اساتید قابل توجّهی را دیده باشد.

تنها نكته‌ای كه در این زمینه، قابل تأمّل و بررسی است، آن است كه گفته شده بسیاری از اساتید وی افراد ضعیف۳ (غیر مشهور و یا مجهول و غیر ثقه) بوده‌اند.

برای بررسی این نظریه، روایات عیّاشی در كتب اربعه و وسائل الشیعة مورد مطالعه قرار گرفت كه نتیجة این پژوهش را در ادامه خواهید دید.

روایات عیّاشی در كتب اربعه

از محمّد بن مسعود عیّاشی، تنها سي روایت در کتاب‌هاي تهذیب الأحكام، الاستبصار و كتاب من لایحضره الفقیه آمده است. از این تعداد روایت، دو روایت را شیخ صدوق در كتابش آورده و مابقی را طوسی در دو كتابش روایت كرده است. شیخ كلینی در كتاب الكافی از وی روایتی نقل نكرده است و این بدان

1.. تألیفات وی به روایات عامه عبارت‌اند از: کتاب سیرة ابی بکر، کتاب سیرة عمر، کتاب سیرة معاویه، کتاب معیار الأخبار و کتاب الموضح.

2.. رجال النجاشی، ص۳۵۰ ـ ۳۵۳.

3.. همان ‌جا.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38302
صفحه از 356
پرینت  ارسال به