103
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

می‌دهد که افرادی به نام‌های ابراهیم بخاری و ابن مهرویه، راوی آن هستند. علّامه محمّدباقر مجلسی (م۱۱۱۱ق) این نسخه را در اختیار داشته است.۱

[۴۲ ].محمّد بن اسماعیل برانی)ابو بكر)

[۴۳ ].محمود بن محمّد (ابو سهل)

[۴۴ ].سهل بن محمود خطیب

همان‌گونه که گذشت، بَرّان، آبادی‌ای در حوالی بخاراست که راویانی را در خود جا داده است. محمّد بن اسماعیل برانی، یکی از ایشان است. او و فرزندش محمود، و نوه‌اش سهل، هر سه از راویان احادیث امام رضا علیه السلام در کتاب مسند الرضا علیه السلام هستند.۲

محمّد بن اسماعیل را عالمی فقیه و مورد اعتماد دانسته‌اند.۳ هر چند او راوی کتاب ارزشمند مسند الرضا علیه السلام است، ولی به نظر می‌رسد که از مذاهب اهل سنّت پیروی می‌کرده است.

ابو المعالی سهل بن محمود خطیب، از علماي اهل عمل بوده که مدّتی مجاور خانة خدا در مكه زندگي مي‌کرده است. وی را «كثیر العبادة» خوانده‌اند. فرزند او ابو الفضل محمّد بن سهل برانی خطیب، از اساتید سمعانی بوده است.۴

با توجّه به تاریخ وفات سهل که ۵۲۴ق ثبت شده است،۵ روشن می‌شود که پدر و جدّ او از راویان حدیث بخارا در قرن پنجم بوده‌اند.

1.. مسند الرضا علیه السلام، ص۳۹ و ۴۰.

2.. همان، ص۴۴ ـ ۴۵.

3.. الأنساب، ج۱، ص۳۰۵.

4.. همان جا.

5.. معجم البلدان، ج۱، ص۳۶۷.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
102

پدر حمزه، خود از دانشیان برجستة آن دیار بوده است. نام وی ابو اسحاق ابراهیم بن حمزة بن بنكی بن محمّد بن علی خداباذی است و در بارة وی گفته‌اند: «كان إمامّا فاضلاً صالحاً ورعاً عاملاً بعلمه». او در سال ۵۰۰ ق، همراه فرزندش به سوی حجاز سفر کرد و در ۵۰۱ ق، در مدینه در گذشت.۱

پس از وفات پدر، حمزه به خراسان و ماوراء النهر بازگشت. سمعانی، او را به نیکی مي‌ستايد و می‌نویسد: «حمزة بن ابراهیم، فردی بود با سیره‌ای نیکو، متعبّد و هميشه قرآن تلاوت می‌کرد. او در بخارا از اساتیدی همچون ابو القاسم علی بن احمد بن اسماعیل كلاباذی، وابو بكر محمّد بن الحسن بن حفصویه سوسقانی، و ابو علی طاهر بن احمد اسماعیلی، و در مرو از ابو الفضل محمّد بن احمد بن حفص ماهیانی، و ابو یعقوب یوسف بن ایّوب همذانی، و در مكّه از ابو محمّد عبد الملك بن نبته الأنصاری، حدیث شنیده است».۲

سمعانی، خودش نیز حمزة بن ابراهیم را در بخارا ملاقات کرده و احادیث اندکی نیز از او شنیده است.۳

بی تردید، حمزه از راویان اهل سنّت بوده است؛ ولی نکتة قابل توجّه آن است که نام وی در سند کتاب مسند الرضا علیه السلام است. وی دومین نفر در سند نسخة این کتاب است و پایان سند به داوود بن سلیمان غازی(م۲۰۳) می‌رسد که او از امام رضا علیه السلام احادیث را نقل کرده است.

جالب این جاست که یکی از سه نسخة کتاب مسند الرضا نیز مشهور به نسخة بخاری است که در بخارا بوده است. این نسخه در قرن‌های سوم، چهارم و پنجم در بخارا شناخته شده بوده است؛ چه این که حافظ عبد الغافر فارسی (م۵۲۹ق) در منتخب السیاق، خبر از نسخه‌ای از کتاب صحیفة الرضا در قرن سوم

1.. همان‌ جا.

2.. همان‌ جا

3.. همان‌ جا.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38325
صفحه از 356
پرینت  ارسال به