داشت و بازرگانان از هر سو برای تجارت به سمرقند می‌رفتند.^۱

همجواری این شهر با چین و سرزمین‌های اُزبک و تُرک نیز سبب شده بود که در این شهرها، بردگان^۲ بسیار خوبی وجود داشته باشد. در نقلی، عمرکی بن علی نیشابوری ـ از محدّثان مورد اعتماد شیعه ـ از شهر سمرقند، غلامانی ترک را برای امام عسکری علیه السلام خریداری می‌کند.^۳

چهار. سمرقند در روایات

در کتاب‌های جغرافیای قدیم، معمولاً احادیثی در توصیف برخی از شهرها روایت شده که درستی این روایات، به بررسی نیاز دارد. در بارة سمرقند نیز روایتی در این کتاب‌ها آمده است که به پیامبرخدا صلی الله علیه و اله منسوب است. این روایت چنین است: از انس بن مالك، روایت است كه گفت: در پشت رود جیحون، شهری است به نام سمرقند كه نباید آن را سمرقند گفت؛ بلكه باید آن را شهر نگهبانی شده از طرف خداوند دانست. گفتند: ای ابو حمزه! نگهبانی شدن آن چگونه است؟ در پاسخ گفت: پیامبر صلی الله علیه و اله به من فرمود: «شهری پشت رودخانه هست كه آن را محفوظه (حراست‏شده) می‌نامند. دروازه‏ها دارد كه بر هر دروازه‏ای پنج‌هزار ملك نگاهبان ایستاده‌اند. پشت این شهر، باغی از باغ‌های بهشت است. بیرون این شهر، آب گوارایی هست كه هر كس از آن آب بیاشامد، آب بهشت را خواهد آشامید و هر كس در آن شستشو كند، مانند روزی است كه از مادر، زاده شده است؛ گناهانش فرو خواهند ریخت. هر كس یك شب در آن پرستش كند، شصت سال عبادت او پذیرفته خواهد شد و هر كس كه یك روز در آن جا روزه بگیرد، گویی همة روزگار را روزه‏دار بوده است و هر كس مسكینی را در آن جا طعام دهد، هیچ‌گاه فقر به خانه‏اش در نخواهد آمد.^۴

سمرقند و اشتاخنج و اسروشنه و چاچ را فرا می‏گیرد... و در این رودخانه، شمش‌های طلا به دست می‏آید و در هیچ جای خراسان، طلا نیست، مگر آنچه خبر یافته‏ام كه در این رودخانه وجود دارد».^۱

صنایع گوناگون: صنایعی چون نساجی و كاغذسازی در سمرقند، بسیار رواج داشته است. لباس‌های حریر، پنبه‌ای و مویین در این شهر بافته و به اقصی نقاط ممالك اسلامی، صادر می‌شده است. تاریخ، نام لباس‌های بافته شده در سمرقند را این گونه برشمرده است: «وذاریه»، «سیمكون»، «سمرقندیه»، «زیاریه»، «ممرجل» و «سنبزی». در بغداد نیز لباس‌های سمرقند، شهره بوده و فروخته می‌شده است.^۲

همچنین كاغذ سمرقندی (صنعتی وارداتی از چین) آنچنان در سمرقند با كیفیت عالی ساخته می‌شد كه در سرتاسر شهرهای مسلمانان، همانند نداشته است. پیش از آن، كاغذ مصری شهرتی ویژه داشت كه با ورود كاغذ سمرقندی، از جایگاهش افول كرد.^۳

معادن مس نیز توانسته بود دیگ‌های مسی زیبایی را در صنعت ظرف‌سازی سمرقند ایجاد كند كه به دیگ‌های سمرقندی مشهور شده بود.^۴ البته در صنعت ظرف‌سازی، ظروف كریستال و شیشه‌ای نیز ساخته می‌شد. آهن‌آلات و شمشیرهای ساخت این خطّه نیز به شهرهای دیگر صادر می‌شد.

صنعت درودگری و نجّاری نیز در سمرقند رونق خوبی داشت و كشتی‌سازی، شغل گروه قابل توجّهی از مردم این دیار بوده است.

بازارهای متعدّد: وجود صنایع یاد شده و جاذبه‌های گوناگون این شهر، سبب اقبال عمومی به سمرقند شد و همین رویكرد، گسترش بازارهای متعدّد را در پی