فصل اوّل: جغرافیای ماوراء النهر
درآمد
به دریاچة آرال (خوارزم) در اُزبكستان، رودی سرازیر می‌گردد كه آن را «آمودریا»، «جیحون» و یا «آمویه» می‌گویند. این رود بزرگ، از ارتفاعات كوه‌های هندوكُش و فلات پامیر سرچشمه می‌گیرد و پس از گذشتن از جنوب تاجیکستان و تشکیل مرز جنوبی آن با افغانستان، وارد خاک ازبکستان و سپس ترکمنستان می‌شود و سرانجام در خاک ازبکستان، به دریاچة آرال می‌ریزد.۱ طول این رود عظیم، بیش از دوهزار و پانصد و چهل كیلومتر است.
در تقسیمات جغرافیاییِ ایران قدیم، رود آمویه یا جیحون، از جنوب شرقی خراسان قدیم، آغاز می‌شده و تا شمال غربی آن ادامه می‌یافته و به دریاچة خوارزم (آرال) می‌ریخته است. وجود رودخانه‌ای باشکوه همراه با آب‌راه‌های فرعی و هوای معتدل در شرق ایران تاریخی و بعدها در شرقی‌ترین منطقة بلاد اسلامی، سبب شده بود كه همواره مناطق پیرامونیِ آمویه، محلّ شکل‌گیری فرهنگ‌ها و نُضج تمدن‌ها و تبادل و تعامل آنها گردد. در آن روزگار، به شهرها و ولایات آن سوی رود جیحون، ماوراء النهر(فرارود) می‌گفتند. گفتنی است که در
