37
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

شیعه»، مورد جستجو قرار داده‌ایم. البته كتاب مستدركات علم رجال الحدیث نوشته آیة الله علی نمازی شاهرودی نیز بخشی از این اسامی را گرد آورده بود كه مورد استفاده قرار گرفت.

ج. متن روایات

گاهی در متن بعضی از روایات، نام یك یا چند تن از یاران امامان آمده و انتساب آنها به شهری، روشن شده است. برای مثال، امام از راوی‌ای نیشابوری، سراغ اهالی آن شهر را می‌گیرد و از احوالات فضل بن شاذان می‌پرسد. آن گاه از جلالت او سخن می‌گوید. این، دلیل خوبی است بر این كه این فرد، از اهالی آن شهر است و موقعیتش نیز نزد امام، روشن می‌شود.

د. کتاب‌هاي اختصاصی شهرها

یكی از شیوه‌های رجال‌نگاری اهل سنّت، رجال شهرهاست. این كتاب‌ها، مجموعة نام‌های راویان و بزرگان یك منطقه را گرد آورده‌اند. برای نمونه، تاریخ نیشابور، السیاق بذیل تاریخ نیشابور، و المنتخب من السیاق، همگی در بر دارندة اسامی محدّثان و بزرگان نیشابور هستند که برای تدوین تاریخ حدیث، بازخوانی این گونه آثار، ضروری است. گذشته از این نوع كتاب‌ها، برخی منابع تاریخی نیز ویژة یك منطقة خاص، تألیف شده است. در این گونه كتاب‌ها تمام مباحث مرتبط با یك شهر، گردآوری شده‌اند. در لابه‌لای این متون می‌توان مباحثی را در بارة محدّثانِ آن منطقه یافت، مانند: تاریخ بیهقی، تاریخ بخارا و یا القند فی ذكر علماء سمرقند.

برای گردآوری اسامی راویان شیعة خراسان، از تمام منابع پیش‌گفته بهره برده‌ایم. طبیعی است كه مدّت مدیدی صرف گردآوری این اسامی شد؛ چه این كه پس از شناسایی كلیدواژه‌های انتسابی به هر شهر ـ كه این نیز چندان آسان نبود ـ‌، مراجعة رایانه‌ای به نرم‌افزارهایی چون: درایة النور، جامع الأحادیث، نور


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
36

احمد بن ایّوب سمرقندی؛ محمّد بن ابراهیم ورّاق سمرقندی؛ حیدر بن محمّد بن نعیم سمرقندی؛ جعفر بن ابی جعفر سمرقندی.

بنا بر این، بخش قابل توجّهی از نام‌های موجود در مداخل كتب رجالی را می‌توان یافت كه هر یك به شهری منتسب هستند. امّا نباید از گزاره‌های ضمنی در لابه‌لای مباحث رجالی این كتب، غفلت كرد. برای مثال در طریق‌های كتب فهرست، اسناد روایات كتاب رجال الكشی و مباحث حاشیه‌ای آن، اسامی برخی راویانِ منتسب به شهرها را می‌توان یافت. برای گردآوری محدّثان خراسان، تنها به مراجعه به منابع رجالیِ كهن اكتفا نشد؛ بلكه گذشته از منابع رجالی متقدّمان (كتب ستّة رجال)، برخی از آثار متأخّران و حتّی معاصران نیز بررسی شده است. همچنین به کتاب‌هاي تراجِم و یا فهرست متأخّران، همچون: فهرست منتجب الدین رازی و معالم العلماء ابن شهر آشوب و أعیان الشیعه سیّد محسن امین توجّه ویژه شده است.

گفتنی است که منابع رجالی اهل سنّت نیز در شناساییِ راویان حدیث شیعه، سودمند است؛ چه این كه در این منابع، شیعه بودن برخی از راویان را تصریح كرده‌اند. در میان منابع رجالی اهل سنّت، کتاب‌هاي لسان المیزان، میزان الاعتدال و الكامل فی ضعفاء الرجال، اسامی قابل توجّهی از راویان شیعه را گرد آورده‌اند.

ب. اسناد كتب روایی

اسامی راویان را می‌توان در اسناد كتب روایی، به صورت نسبتاً كامل مشاهده كرد. بنا بر این برای گردآوری راویان خراسان، تنها به منابع رجالی اكتفا نشد؛ بلكه اسناد كتب روایی (بویژه كتب اربعه)، مورد بررسی قرار گرفتند. برای دستیابی به این نام‌ها، از كتاب معجم رجال الحدیث آیة الله سیدابوالقاسم خویی، بسیار بهره برده‌ایم. همچنین به صورت رایانه‌ای نیز هر عنوان انتسابی را در اسناد روایات مجموع كتب روایی، جستجو كرده‌ایم. برای نمونه، كلیدواژه‌هایی نظیر: النیسابوری، نیسابوری، النیشابوری و نیشابوری را در دامنة «مجموع كتب روایی

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38601
صفحه از 356
پرینت  ارسال به