339
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

سفر حدیث‌پژوهان حوزه‌‌های حدیثی به بلخ‌

ـ ابو المفضّل شیبانی (ق۴ق) در سفری كه به بلخ داشته، از ابو نصر بشر بن محمّد بن نصر بلخی عنبری۱ و محمّد بن علی بن زبیر بلخی۲ روایت كرده است.

ـ نضر بن اصبغ بن منصور بغدادی نیز از راویان بغداد است كه در بلخ سكنا گزیده بود. صدوق در توصیف وی می‏گوید: «المقیم ببلخ».۳

ـ یحیی بن زید بن علی بن حسین علیه السلام، مشهور به یحیی بن زید مدنی، از ائمّه و بزرگان زیدیّه، از راویان احادیث است كه به منطقة جوزجان سفر كرده است. او شاگرد امام صادق علیه السلام و امام كاظم علیه السلام بوده۴ و از افتخارات وی آن است كه كتاب صحیفة سجّادیه را تدریس كرده است.۵

جمع‌بندی

چنان که گذشت، محدّثان بلخ و سرزمین‌های منسوب به آن در جهت شكوفایی حدیث شیعه، سهیم و نقش‌آفرین بوده‌اند؛ امّا این جمع بیش از یك‌صد نفری بلخیان ـ كه تقریباً در دو سدة سوم و چهارم‌‌ پُر‌‌رنگ‌تر حضور داشته‌اند ـ، از سدة پنجم به بعد رو به افول نهاده و بلخیان شیعی، كم‌رنگ‌تر شده‌اند. این افول را باید در حكومت‌ها و سیاست‌های حكومتی وقت تحلیل كرد. امروزه باید از باقی نماندن آثار بلخیان تأسّف خورد؛ امّا باقی ماندن روایات ایشان در لا به لای متون روایی نیز مایة بالندگی و خوش‌وقتی است. اكنون روایات متعدّد ابو خالد كابلی و جبریل بن احمد فاریابی، زیبنده متون روایی و رجال شیعه (رجال الكشّی) است، هر چند كتاب‌های اصلی ایشان در دست نیست.

1.. الأمالی، طوسی، ص۵۱۶، ح۱۱۳۰.

2.. دلائل الإمامة، ص۳۱۷، ح۲۶۳.

3.. الخصال، ص۲۹۴، ح۶۰.

4.. رجال الطوسی، ۳۲۰، ش۴۷۸۴ و ص۳۴۶، ش۶۹.

5.. الفهرست، طوسی، ص۴۷۷، ش۷۶۹.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
338

استادی‌اش در خراسان بوده است. در ماوراء النهر، عیّاشی افتخار شاگردی وی را داشته و حضور پُر‌‌رنگ روایات وی در كتاب رجال الكشّی تا امروز جاودانه است.

و. طوس و مرو و نیشابور(ایران‌شهر)

ـ احمد بن ابی الفضل بلخی، از راویان احادیث امام رضا علیه السلام است. احمد بن ابی الفضل بلخی، از دایی‏اش یحیی بن سعید بلخی‌(از اصحاب امام رضا علیه السلام)۱ روایتی را در فضیلت امام علی علیه السلام، از آن امام نقل می‏كند.۲

ـ محمّد بن ابی یعقوب بلخی، از اصحاب روایت۳ امام رضا علیه السلام است.۴

ـ محمّد بن خالد بلخی، غلام امام رضا علیه السلام و راوی روایات ایشان بوده است.۵

ـ هشام بن ابراهیم ختّلی مشرقی، از اصحاب امام رضا علیه السلام، در سال ۱۹۹ق، در خراسان به همراه گروهی از راویان بزرگ شیعه خدمت امام علیه السلام رسیده است.۶

ـ شعیب بن محمّد بن مقاتل بلخی، در نوقان طوس در مشهد الرضا علیه السلام۷ جلسات حدیث داشته و ابو مفضّل شیبانی از او در این مكان روایت شنیده است.

ز. مكّه

ـ محمّد بن عمر بن منصور بلخی۸ در مكّه۹ حضور داشته و در آن جا برای شاگردش ابو العبّاس حمّادی روایت نقل می‌كرده است.

1.. مستدركات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۰۸، ش۱۶۱۴۶.

2.. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۲ ـ ۱۳، ح۲۳.

3.. علل الشرائع، ج۱‌، ص۲۰۸، ح۱۰؛ عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۸۸، ح۱۷.

4.. ر.ک: مستدركات علم رجال الحدیث ، ج۶، ص۳۹۷، ش۱۲۳۹۹.

5.. رجال الطوسی، ص۳۶۴، ش۵۳۹۵.

6.. اختیار معرفة الرجال، ج۱‌، ص۴۹۸، ش۹۵۶.

7.. إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۵.

8.. الخصال، ص۱۷۸.

9.. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۲۰۴ ـ ۲۰۵.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38513
صفحه از 356
پرینت  ارسال به