329
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

الف. راویان اهل سنّت در اسناد روایات شیعه

گزارش از راویان اهل سنّت در متون شیعه كمابیش مرسوم بوده است. شیعیان در نقل روایات اخلاقی و فضائل اهل بیت علیهم السّلام و بویژه برتری‌‌های امام علی علیه السلام، در نقل روایت از اهل سنّت، باكی نداشتند. در این میان، از راویان اهل سنّت بلخ كه دانشیان شیعی از ایشان نقل روایت كرده‌‌اند، می‌توان به این افراد اشاره كرد:

ابراهیم بن ادهم،۱ حافظ ابو السكن مكّی بن ابراهیم بن بشر حنظلی بلخی۲ (م۲۱۵ق)، حافظ ابو الولید، حامد بن محمّد بن شعیب بلخی۳ (م۳۰۹ق)، حسن بن شجاع بلخی۴(م۲۴۴ق)، حسن بن محمّد بلخی دربندی۵(م۴۵۶ق)، خلف بن محمّد بن احمد بلخی،۶ شقیق بن ابراهیم بلخی،۷ عبد الرحمان بن محمّد بن حامد بلخی۸ (م ۳۵۵ق)، عبد الصمد بن فضل بلخی،۹ عبد الله‏ بن حسین بن محمّد غزنوی،۱۰ علی بن حسین غزنوی۱۱ (م۵۵۱ق)، محمّد بن احمد بن مصعب بن قاسم سلمی،۱۲ محمّد بن اسماعیل ترمذی،۱۳ محمّد بن حسن بلخی۱۴(زنده در ۲۲۶ ق)، مقاتل بن سلیمان.۱۵

1.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام، ج۱‌، ص۳۲.

2.. الخصال، ص۴۸۶ ـ ۴۸۷؛ الأمالی، مفید، ص۶۳، ح۹؛ الأمالی، طوسی، ص۳۱۰، ح۶۲۵، ص۳۸۱، ح۸۱۸.

3.. الخصال، ص۴۷۳، ح۲۸؛ فضائل الاشهر الثلاثة، ص۱۴۴، ح۱۵۸.

4.. الأمالی، ص۳۴۷، ح۴۱۹.

5.. بشارة المصطفی، ص۱۷۱، ح۱۴۰.

6.. معانی الأخبار، ص۴۱، ح۲.

7.. دلائل الإمامة، ص۳۱۷ ـ ۳۱۸.

8.. فضائل الأشهر الثلاثة، ص۱۷، ح۲؛ نسخهٔ خصال در نزد علّامه مجلسی (بحار الأنوار، ج۷۲، ص۶۵، ح۱).

9.. الخصال، ص۳۴۵، ح۱۲.

10.. مائة منقبة‌، ص۳۰.

11.. حلیة الأبرار، ج۲، ص۱۳۸، ح۲.

12.. الخصال، ص۱۶۵، ح۸.

13.. الأمالی، طوسی‌، ص۳۸۳ ـ ۳۸۴، ح۸۳۰.

14.. جمال الاُسبوع، ص۹۷.

15.. الأمالی، صدوق، ص۲۹.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
328

اساتیدش از او روایت كرده است. كشّی در كتابش از او روایات متعدّدی را آورده است۱ كه معمولاً یا به واسطة عیّاشی است و گاه نیز مستقیماً از كتاب وی بوده است.۲ او كتاب یا كتاب‌هایی در رجال داشته است. بعید نیست كه كتاب مفاخر الكوفة و البصرة كه كشّی از آن نقل كرده، از این دانشمند بوده باشد.

۴. تعامل با اهل سنّت

اگرچه مشهور است كه خطّة بلخ، مملو از اهل سنّت بوده، ولی حقیقت، آن است كه ایرانیان به خاطر علاقه‌ای كه به امام علی علیه السلام و فرزندان ایشان داشتند، همواره از عنایات حكّام اموی محروم بودند. نمی‌توان گفت كه این علاقه‌مندی به اهل بیت علیهم السّلام، آنان را پیرو كامل اندیشة شیعی كرده بود؛ ولی به حق، تمایلات آنان به دوستی با اهل بیت علیهم السّلام و مخالفت با اندیشه‌‌های حكومت اموی نمود داشته است، چنان که علویان نیز با شناختی كه از اندیشة ایرانیان داشتند، این مناطق را برای زیستن بیشتر می‌پسندیدند. حضور یحیی بن زید در بلخ و پناه آوردن جمعی از زیدیان و یاری رساندن بلخیان به آنان نیز بعید نیست که به همین منظور بوده است.

در دوران عبّاسیان بویژه در یكصد سال نخست، توجّه حاكمان به ایرانیان، سبب یك خیزش عمومی و انقلاب درونی گردید، بویژه آن که در برهه‌ای از حكومت عبّاسی‌‌، برامكه ـ كه از نسل بوداییان مناطق بلخ بودند ـ در سطح وزارت، عهده‌دار بسیاری از امور بلاد اسلامی شدند. باید باور داشت كه در سده‌‌های نخست هجری، تفاوت آشكاری بین اندیشة شیعی و سنّی چندان نمود ندارد؛ ولی در عصر تدوین كتب حدیث، به تدریج این تفاوت‌ها در فقه و كلام نمود می‌یابد.

1.. اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص ۱۵ ـ ۱۶، ح۷ و ص۳۵۶ ـ ۳۵۷، ح۲۲۸ و ج۲‌، ص۴۳۹، ح۳۴۱ و... .

2.. در این موارد او می‏نویسد: «آوجدت بخطّ جبریل بن أحمد الفاریابی فی كتابه» (ر.ک: اختیار معرفة الرجال، ج۲‌، ص۶۱۷، ح۵۸۹ و ص۶۹۲، ح۷۴۱).

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38530
صفحه از 356
پرینت  ارسال به