فصل سوم‌: نقش بلخ در نشر حدیث شیعه

درآمد

بر اساس تقسیم‌بندی بلاذری، خراسان قدیم، از چهار بخش (چهار ربع) تشكیل شده بود و «بلخ» یكی از آن چهار بخش پهناور خراسان بوده است. هر كدام از این بخش‌ها و از جمله بخش بلخ، دارای ولایات بزرگ، شهرها و روستاهای متعدّد بوده ‌است.

بر اساس پژوهش‏های انجام شده، بلخ دارای شش ولایت بوده است و این ولایت‌ها نیز به تناسب وسعتشان شهرهایی داشته‌اند.

به طور كلّی بخش بلخ، دارای شش ولایت زیر بوده است: ۱. بخش مركزی بلخ، ۲. ترمذ، ۳. جوزجان، ۴. صُغانیان، ۵. فاریاب، ۶. قواذیان.

در نوشتار حاضر، سعی شده تا فراز و نشیب حدیث ِ شیعه در ولایات و شهرهای مهمّ بلخ در كتب رجال و حدیث شیعه استخراج گردد. راویانِ شیعی در تمام ولایات یادشده (غیر از قواذیان) وجود داشته‏اند كه در پژوهش حاضر، بخشی از تلاش‌های حدیثی ایشان بر نموده شده است. گفتنی است كه اسامی راویان عامّه‏ای كه در كتب روایی شیعه به آنها اعتماد شده و یا برای شیعیان، پژوهش‌هایی را سامان داده‏اند نیز در نوشتار حاضر آمده است؛ ولی در معرّفی آنها به مختصر‌گویی بسنده كرده‏ایم.

ابو عمرو كشّی به واسطة محمّد بن مسعود و دیگر اساتیدش از او روایت كرده است. او دارای سلسله جلسات حدیثی بوده، چنان که ابن حجر به نقل از كتاب‌های رجالی شیعه در معرّفی وی می‏نویسد: «له حلقة، كثیر الروایة وكان فاضلاً متحریّاً كثیر الأفضال علی الطلبة و قال ابن النجاشی: ما ذاكرته بشیء الأمر فیه كأنّما یقرأه من كتاب ما رأیت احفظ منه و قال لی: ما سمعت شیئاً فنسیته».^۱

كشّی در كتابش از او روایات متعدّدی را آورده^۲ كه معمولاً یا به واسطة عیّاشی و یا مستقیماً از كتاب وی است.^۳ صدوق نیز با سه واسطه از او روایت نقل می‏كرده است.^۴ روایات وی، بیانگر اعتقادات راسخ وی در پایبندی به شیعة امامی است.