معروف كشّی (راوی، وكیل،۱ عابد۲ و شاگرد محمّد بن حسین بن ابی الخطاب ـ از اصحاب امامان متأخر و بزرگان شیعه۳ ـ و محمّد بن عیسی بن عبید بن یقطین۴ در بغداد) و ابو بكر محمّد بن خالد بن حسن بخاری.۵
ب. سفر حدیث‌پژوهان مراكز حدیثی به ماوراء النهر
یک. مهاجرت و سكونت
ـ ابو عبد الله حسین بن اشكیب، اصاتاً قمی و از اصحاب امام هادی علیه السلام و امام عسكری علیه السلام است.۶ دانشمندی بلند‌آوازه و مؤلّفی سترگ بوده۷ و از قم مهاجرت كرده و در محدودة كش و سمرقند ساكن شده است. از این‌رو، وی را از اساتید و راویان بزرگ حدیث در خراسان شمرده‌اند. محمّد بن مسعود عیّاشی۸ و محمّد بن وارث، افتخار شاگردی او را دارند و از وی بسیار حدیث نقل كرده‌اند.۹
ـ شیخ نجم الدین ابو سعید محمّد بن حسن بن محمّد بن احمد بن علی بن الصلت قمی، از دانشمندان معاصر شیخ صدوق در بخارا بوده است. او اصالتاً قمی بوده؛ ولی به بخارا مهاجرت می‌کند و در آن دیار، ساكن می‌شود. صدوق، او را این گونه توصیف می‌كند: «... استادی قمی است از اهل فضل و علم و خرد. من مدّت‌ها بود كه آرزومند ملاقات او و مشتاق زیارتش بودم؛ چه این که او فردی متدیّن و استوار‌اندیشه و درست‌منش بود.... پدرم شاگرد جدّ او محمّد بن
1.. رجال الطوسی، ص۴۱۸.
2.. لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۸، ش۵۵۴ (به نقل از: رجال علی بن حكم، از عالمان شیعی).
3.. رجال الطوسی، ص۳۷۹ و ۳۹۱ و ۴۰۲.
4.. اختیار معرفة الرجال، ص۵۳۸.
5.. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۲۰۴، ح۱.
6.. رجال الطوسی، ص۳۹۸ و ۴۲۰.
7.. رجال النجاشی، ص۴۴ ـ ۴۵.
8.. ر. ك: اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۷۵ ـ ۹۸ و ۲۰۲ ـ ۲۰۳ و ۳۳۶ و ۴۰۰ و ج۲، ص۴۳۰ ـ ۴۳۴.
