213
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

خلف كاشغری۱ (ابو عبد الله) (م۴۸۴)، نویسندة بیش از یكصد و بیست اثر بوده است.۲ كتاب زین العابدین او بعدها منبع سیّد ابن طاووس در تألیف رسالة المواسعة و المضایقة فی قضاء فوائت الصلاة شد.۳ اسامی چند اثرش چنین است: كتاب الصلاة، كتاب المناجاة و كتاب الفكر و الصبر.۴

۴. نویسندگان ماوراء النهر

اكنون به اجمال، با اسامی نویسندگان شهرهای مختلف ماوراء النهر آشنا می‌شویم:

الف. بخارا

سدة دوم هجری: اسحاق بن بشر ابو حذیفه كاهلی خراسانی۵ و یزید بن هارون بن زاذان بن ثابت واسطی (هر دو راوی و شاگرد امام صادق علیه السلام).۶

سدة چهارم هجری: اسماعیل بن جعفر بن ابی خصفه بخاری.۷

سدة پنجم هجری‌: ابو بكر محمّد بن حسین بن محمّد بخاری۸ و ابو منصور زنادی.۹

ب. سمرقند وكش

سدة سوم هجری: جعفر بن احمد بن ایّوب سمرقندی (ابو سعید)،۱۰ حسین بن اشكیب مروزی،۱۱ علی بن حسین بن علی طبری (ابو الحسین بن ابی

1.. كاشغر در خراسان و نزدیک مرز چین بوده است.

2.. الاعلام، زركلی، ج۲، ص۲۴۶.

3.. أعیان الشیعة، ج۵، ص۴۷۸.

4.. لسان المیزان، ج۲، ص۶۵.

5.. رجال‏ الطوسی، ص۱۶۲، ش۱۷۱؛ رجال‏النجاشی، ص۷۲، ش۱۸۳۳ .

6.. الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق علیه السلام، ج۳، ص۴۵۳، ش۳۶۸۸.

7.. رجال النجاشی، ص۹، ش۶.

8.. مسند الرضا علیه السلام ـ داوود بن سلیمان الغازی، ص۱۵۹ (به نقل از: التدوین، ج۲، ص۱۲۵).

9.. الفهرست، طوسی، ص۲۶۸ ش۸۲۵.

10.. رجال الطوسی، ص۴۱۸؛ رجال النجاشی، ص۱۲۱.

11.. رجال النجاشی، ص۴۴ ـ ۴۵.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
212

آثار بسیاری را خلق كرده‌اند. حیدر بن محمّد بن نعیم سمرقندی، مؤلّف كتاب فهرست آثار عیّاشی،۱ و راویِ بالغ بر هزار كتاب و اصل بوده است.۲

نویسندگان دیگری نیز در این دوران در منطقة ماوراء النهر حضور داشته‌اند كه چون آثار آنها اندك است، بدان‌ها اشاره نشد.۳

گذشته از روایات بر جا مانده از نویسندگان ماوراء النهر در جوامع حدیثی، چند اثر روایی نیز خوش‌بختانه به دست ما رسیده كه عبارت اند از: تفسیر العیّاشی (۲ جلد)، رجال الكشّی، كتاب من لا یحضره الفقیه و مجموعه‌ای از آثار جعفر بن علی بن احمد قمّی مانند: جامع الأحادیث، المسلسلات الأعمال، العروس فی خصائص و آداب الجمعة، كتاب فضل الجمعة، كتاب الغایات، كتاب دفن المیت، المنبی عن زهد النبی صلی الله علیه و اله، كتاب أدب الإمام و المأموم.

به طور كلی در این دوره، محدّثان این سامان، ده‌ها اثر روایی را تدوین كردند كه در هیچ دوره‌ای ـ نه قبل و نه بعد ـ چنین شكوفایی‌ای در تاریخ حدیث این منطقه دیده نمی‌شود. موضوعات این كتاب‌ها اگر چه بسیار گوناگون اند، امّا بیشترین موضوعات در فقه و كلام بوده است.

در سدة پنجم هجری، نگارش‌های حدیثی مجدداً رو به افول می‌گذارد و آثار كمی توسّط محدّثان شیعی خراسان نگاشته می‌شود. شمار نویسندگان این دوره، بالغ بر پنج نفر است. این محدّثان، برخاسته از سه شهر بخارا،۴ سمرقند۵ و نسف۶ بوده‌اند. یكی از نویسندگان سمرقند در این دوره، حسین بن حسن (حسین)۷ بن

1.. الفهرست، ابن ندیم ، ص۲۷۵ ـ ۲۷۷

2.. الفهرست، طوسی، ص۱۲۰.

3.. برای نمونه، نصر بن صباح بلخی (استاد كشّی) خود نویسندة چند اثر است كه كتاب‌های معرفة الناقلین و فرق الشیعه، از جمله آثار اوست (رجال النجاشی، ص۴۲۸، ش۱۱۴۹).

4.. مسند الرضا علیه السلام، داوود بن سلیمان الغازی، ص۱۵۹‌ (به نقل از: التدوین، ج۲، ص۱۲۵)؛ الفهرست، طوسی، ص۲۶۸، ش۸۲۵.

5.. الذریعة، ج۱۵، ص۱۴۴، ش۹۵۹؛ أعیان الشیعة، ج۵، ص۴۷۸.

6.. رجال النجاشی، ص۴۰۳، ش۱۰۶۹.

7.. المجتنی من دعاء المجتبی، ص۸۸.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38801
صفحه از 356
پرینت  ارسال به