دو. ابو نصر منصور بن محمّد حربی، محدّث، فاضل، قاضی و حاكم دعاوی در فرغانه بوده است. وی شاگرد ابن عقده (م۳۳۳ق) است و در كوفه از او حدیث شنیده است.۱ از آن جا كه وی كتابی روایی در فضایل امام علی علیه السلام نگاشته و در همان دوران (دوازدهم جمادی الاُولی سال ۳۷۲ ق)۲ در فرغانه۳ استنساخ شده؛ احتمال برپاییِ جلسات تدریس كتاب توسّط وی بسیار زیاد است؛ چه این که شیوة قدما بیشتر چنین بوده است.
* * *
در پژوهش انجام شده، روشن شد كه بیشترین جلسات حدیثی در سدة چهارم و در منطقة سمرقند و كش بوده است. هر چند در سدة سوم نیز در گوشه و كنار ماوراء النهر، جلسات برپا بوده است. آنچه روشن است این که در سدة پنجم هجری، خبری از جلسات حدیثی نیست. تنها در بخارا، آن هم بسیار محدود، جلساتی برپا بوده كه در شیعی بودن اساتید آن نیز تردید وجود دارد.
۳. كتاب‌های حدیثی ماوراء النهر
محدّثان و راویان شیعی در محدودة ماوراء النهر، كتاب‌های متعدّدی نگاشته‌اند. البته شمار آثاری كه در این منطقه، نگاشته شده، نسبت به مراكز حدیثی قم، بغداد و كوفه بسیار كمتر است. تعداد کم این نگارش‌ها به دلایلی چون: اندك بودن شیعیان و عالمان آنها در این منطقه و همچنین دوری از مراكز علم بوده است. مجاورت با مراكز حدیث عامّه (بخارا و نیشابور) و چه بسا مسئلة تقیه نیز در كاستی نویسندگان، بی‌اثر نبوده است.
در گزارشی گذرا می‌توان گفت كه در سدة دوم هجری در این منطقه، هیچ اثر روایی‌ای از عالمان شیعی، تدوین نشده است. تنها دو تن از شاگردان امام
