[۱۰۷.] محمّد بن عبد الحمید فرغانی

شیخ صدوق در كتاب خصال، با یك واسطه از وی روایت كرده است.^۱ نام وی در كتاب‌های رجالی و روایی شیعه دیده نشد؛ ولی عنوان محمّد بن عبد الحمید فرغانی در اسناد بسیاری از روایات اهل سنّت در كتاب‌های الكامل ابن عدی^۲ و تاریخ دمشق^۳ آمده است. روایتی را كه صدوق از او گزارش كرده، در بارة مناقب امام علی علیه السلام است:

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ محمّد بْنِ إِسْحَاقَ الدِّینَوَرِی الْقَاضِی قَالَ أَخْبَرَنِی محمّد بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْفَرْغَانِی قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ بُدَیلٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُفَضَّلُ بْنُ صَالِحٍ الْأَسَدِی عَنْ سِمَاكِ بْنِ حَرْبٍ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ كَانَ لِعَلِی علیه السلام أَرْبَعُ مَنَاقِبَ لَمْ یسْبِقَهُ إِلَیهَا عَرَبِی كَانَ أَوَّلَ مَنْ صَلَّی مَعَ رَسُولِ الله صلی الله علیه و اله وَ كَانَ صَاحِبَ رَایتِهِ فِی كُلِّ زَحْفٍ وَ انْهَزَمَ النَّاسُ یوْمَ الْمِهْرَاسِ وَ ثَبَتَ وَ غَسَّلَهُ وَ أَدْخَلَهُ قَبْرَه؛^۴ ابن عباس می‌گوید: علی را چهار منقبت بود كه پیش از او هیچ عربی را نبود: اوّلین فردی است كه با پیامبر خدا صلی الله علیه و اله نماز خواند و در همة جنگ‌های پیامبر خدا صلی الله علیه و اله پرچمدار بود و در روز جنگ اُحُد که همه فرار كردند، او پایداری كرد و متصدّی غسل و دفن پیامبر خدا صلی الله علیه و اله گردید.

اگرچه این حدیث، بیانگر نوعی علاقه‌مندی به امام علی علیه السلام است، ولی دلیل بر تشیّع او نیست؛ چه این که اوّلاً، این گونه روایات را اهل سنّت نیز نقل می‌کردند و ثانیاً محمّد بن عبد الحمید، روایاتی در فضایل عمر و ابوبكر هم گزارش كرده است. برای نمونه، او روایتی را بیان كرده كه پیامبر خدا صلی الله علیه و اله فرموده: «اقتدوا باللذین من بعدی ابوبكر و عمر».^۵

‌کرد. گفته شده که سال‌های پایانی عمرش را در فرغانه یا نیشابور سپری كرد و در همان جا نیز وفات یافت. برخی نیز گفته‌اند که او در بغداد فوت كرده است. تاریخ وفات وی را سال ۱۹۸ق ثبت كرده‌اند.^۱

[۱۰۵.] محمّد بن جعفر بندار شافعی فرغانی باَخسیکث (ابو احمد فقیه)

محمّد بن جعفر بندار یكی از فقها و محدّثان ساكن در فرغانه بوده كه شیخ صدوق از او حدیث شنیده است. صدوق از وی احادیث فقهی^۲ و اخلاقی^۳ شنیده است و در برخی از روایات، وی را با عنوان «الفقیه» یاد كرده كه نشانگر درجة علمی اوست.

متون روایاتش بیانگر مذهب او نیست؛ ولی اسناد روایات محمّد بن جعفر بندار و شهرت وی به شافعی، او را بیشتر در شمار اهل سنّت قرار می‌دهد. تنها در یك سند روایت او به امام رضا علیه السلام می‌رسد كه در آن سند هم امام رضا علیه السلام راوی یك روایت نبوی از طریق اجداد طاهرینش در بارة ایمان است.^۴

[۱۰۶.] محمّد بن حسن فرغانی

محمّد بن حسن فرغانی، یكی از راویان فرغانه است. نام وی در سند روایتی است كه خزّاز قمّی در كفایة الأثر آورده است.^۵ هارون بن موسی تلعكبری به واسطة استادش ابو حفص عمر بن فضل طبری، از او روایت كرده است.^۶ بنا بر این، وی باید متوفّای دهه‌های نخست سدة چهارم بوده باشد. سند روایت وی به زید بن علی بن حسین می‌رسد که زید بازگو كنندة یك روایت نبوی است.